Uprising - Nederlands Transcript

Deze film is gebaseerd op de gebeurtenissen en mensen... die een rol speelden bij de opstand in het getto van Warschau in 1943. Zo'n jongen toch. Warschau, Polen 1939 Duitsland valt Polen binnen 1 september 1939 Kazik, zeg iets. Weg hier. September 1939: Polen capituleert na minder dan een maand strijd. De Duitsers bepalen dat alle 350000 joden in Warschau moeten verhuizen... naar een afgesloten wijk: HET GETTO VAN WARSCHAU. Arische sector van Warschau Geen smerige joden in mijn rij. Het brood is voor Polen, niet voor joden. Ga naar je eigen kant. Ga naar het getto. Ik ben 'n veteraan van het Poolse leger. Dus je kunt vechten. Mordechai Anielewicz ? Je moet werken. Meekomen. Werken ? Waar ? - Wat maakt 't uit ? Alle joden moeten zich melden. - Wat moet ik aan ? Geen praatjes. Aankleden en meekomen. Dat werk is toch niet voor Duitsers, hé ? Ik heb je al gewaarschuwd. - Ik werk alleen voor eigen volk. Jullie joodse politiemensen verraden je volk. Genoeg reden om je te vermoorden, maar ik vraag me dit vaak af: Kan 'n man als ik z'n fatsoensnorm handhaven in een verdorven wereld ? Interesseert die vraag je ? Rot op voor ik je iets aandoe. Waarom komen hier zo veel mensen wonen ? Wees nou maar blij dat je het brood hebt, Tosia. Wat gebeurt daar ? Niet doen. - Laat los. De schoften. De joodse politie mag 't vuile werk doen. Tenzij ze zelf zin hebben in 'n verzetje. Verdeel en heers. - Wat is 't volgende ? Kazik, wat doe jij in zo'n luxe kar ? Rijden. Dat lijkt me duidelijk. - Heb je 'm gestolen ? Waarom zou ik ? Dit kost me niks. - Waar ben jij mee bezig ? Ik ben chauffeur van Adam Czerniakow. - De voorzitter van de Joodse Raad ? Die moet ik hier afhalen als ik er langs mag. Dus jij kunt 'n ontmoeting regelen. - Dan riskeer ik mijn positie. Als je 'n niet doet, help je de vijand. Zit je daar niet mee ? Ik geef liever wat er nog over is van mijn familie te eten. Los van de joodse politie en de scholing van onze kinderen... hebben we allemaal familie. We willen niet dat Kazik z'n baan verliest. Het beste, jongens. Mira heeft contact met sympathisanten bij de grens. Ze kunnen misschien wat studenten het land uithelpen, maar dan wel meteen. Wat denk je ervan ? Als je ze naar Palestina kunt sturen zou ik 't doen voor het te laat is. Dat vind ik ook. Wens me maar succes. Dit is onwettig. Joodse mannen tussen 12 en 60 jaar moeten werken. Hebt u hun papieren bekeken ? - En u bent ? Yitzak Zuckerman. Hun leraar. Kijk dan. Ze zijn vrijgesteld van dwangarbeid. - Is dat zo ? Vandaag werkt iedereen, Zuckerman. Zorg dat Zuckerman ook mag gaan werken. Het schijnt dat we binnenkort via Roemenië naar Palestina gaan. Wat weet jij ? - Helaas moet ik nu meteen weg. Maar ik hoop snel terug te zijn om hier op in te gaan. Wat was 't onderwerp voor vandaag ? Help me even. Ik heb 't niet opgeschreven. Iets over fatsoen. - Ja, Frania. Kan men z'n fatsoensnorm handhaven in 'n verdorven wereld ? Heel goed. Julian, kan je daarmee uit de voeten ? Tuurlijk. Het onderwerp van vandaag: Kan 'n onfatsoenlijk man zijn fatsoensnorm handhaven... tijdens 'n eerste afspraakje ? Tot de grens is alles geregeld. Maar als je de grens overgaat sta je er alleen voor. En ? - En als je 'n veilige route vindt... en heelhuids terugkeert, krijg je een beloning. Wat voor beloning ? Misschien worden je dromen vervuld. Dat je studenten de woestijn tot bloei brengen en vruchtbaar maken. Is dat alles ? Het is niet niks, ***. Het gevaar alleen al. Misschien ook de eeuwige dankbaarheid van je volk... en van een persoon in het bijzonder. Wie dan ? - Iemand heel dicht bij je. En hoe uit zich die dankbaarheid ? En als ik twee veilige routes vind ? Alle joden in Warschau moeten 'n armband om hun rechterarm dragen. Doe je armband af. Ga maar. Wees voorzichtig, Tosia. Joden die zonder toestemming arisch gebied betreden, worden geëxecuteerd. Volg beneden de beek. Daarginds is de grens. Is 't ver ? Je bent voor zonsondergang op 't veilige adres. Men weet van je komst. Dan wil ik nu graag m'n geld. Heel erg bedankt. - Succes. Adam Czerniakow. Voorzitter van de Joodse Raad. Probeer er maar omheen te rijden. Kazik, hoe ben je aan deze baan als mijn chauffeur gekomen ? Uw vorige chauffeur is afgevoerd voor dwangarbeid. En toen mocht ik 'm vervangen. Ga er niet vandoor met de auto. Een detachement SS-soldaten onder commandant Müller... heeft op verzoek van de minister de synagoge in brand gestoken... vanwege de erbarmelijke hygiëne. De documenten voor de gijzelaars van Pawiak zijn hier gisteren bezorgd. Er is 30 liter benzine gebruikt. Wij verwachten dat de Joodse Raad die vergoed. 20 zloty per liter, dus 600 zloty. - Daar zal ik voor zorgen. Dan zijn er 23 gijzelaars genomen, waaronder vrouwen en kinderen... omdat een Poolse politieman een paar tikken had gekregen. In elk geval de kinderen... - Ik heb hier de papieren. U hebt mij aangesteld om leiding te geven aan 350000 mensen. Dat is een onmogelijke taak onder deze omstandigheden. Ik verzoek u mij te ontheffen uit m'n functie als voorzitter van de Raad. Dat lijkt me niet raadzaam. De boete per gevangene bedraagt 10000 zloty. Als de Joodse Raad het totale bedrag van 230000 zloty wenst te voldoen... moet dat wel voor morgen 1800 uur gebeuren. Dus... werk aan de winkel, Czerniakow. Halt. Wat verberg je daar ? Ruikt goed. Een beetje jam zou lekker zijn, maar... proef maar 's. Doorlopen. - Het is voor m'n vader. Hij heeft 't heel erg nodig. - Hoe erg ? Alstublieft. En nu doorlopen. Gaat 't, mama ? - Het gaat al weer. Het is te gevaarlijk buiten. We gaan wat boeken verkopen. Ik probeer de beste te houden. - We hebben meer nodig. Wil je nog 'n deken ? Heb je 't warm genoeg. Ik sta het niet toe. Papa, ik hou je lievelingsboeken en ik neem brood mee terug. Je moeder denkt dat ik niet weet dat ze naaiwerk doet voor rijke Polen. Laat haar voorzichtig zijn op straat. Het is zo gevaarlijk. Beloof me dat je haar niet vertelt dat ik het weet. Dat beloof ik. - We moeten opschieten, Rachel. Ik heb de boeken. - Voorzichtig aan de andere kant. Steek maar 'n sabbatskaars aan. Sorry dat ik zo laat ben. - Weet je van 't losgeld ? Vreselijk. Jouw mannen moeten de familie van de gijzelaars om 'n bijdrage vragen. Hoeveel tijd hebben we ? - Tot morgenmiddag zes uur. Deze ring zit al 38 jaar om mijn vinger. Doe maar in de envelop, Mrs. Rochon. Krijg ik mijn David terug ? Zo'n brave jongen. Ze hadden hem niet mee mogen nemen. Jij bent ook 'n brave jongen. Je moeder is vast erg trots op je. Dit is de ring die u wilde zien. Dit is 't geld van de mannen van kapitein Szerynski. Is dit alles wat je ontvangen hebt ? En je hebt 't twee keer geteld ? - Nee, drie keer. Ze komen te kort. - Dat weet ik. Ze komen 80000 zloty te kort. - Dat weet ik. Waarom heeft Szerynski niet gebeld ? - Hij doet z'n best. Geef me rabbi Leibowicz. Komt u maar, rabbi. Sorry dat ik het zeg, maar een rabbi hoort niet in 'n tent als deze. Volgens het joodse geloof tonen wij onze liefde voor God... door middel van onze goede daden. Dat is waar. Dan geeft God ons zijn zegeningen. - Dat is ook waar. Vandaag kunt u uw liefde voor God laten zien. Mocht u dat willen doen, dan graag voor zes uur vanmiddag. Mr. Czerniakow... dank u dat u mij in de gelegenheid stelt Gods zegening te ontvangen. Als u hier weer 'n rabbi meeneemt naar m'n etablissement vermoord ik u. En dat meen ik. Commissaris Auerswald is er niet. Dat moet. Hij gaat over de gijzelaars. De deadline is zes uur. Hij is naar Berlijn geroepen voor besprekingen. Wie heeft dan de leiding ? - Niet zo dicht bij mijn bureau. Ik verzoek u... - Wie heeft de leiding ? Ik kom betalen. Er is 'n deadline. Daar weet ik niets van. Ik heb geen instructies gekregen. Iemand moet hier toch over gaan ? - Achteruit. Ik wil niet ziek worden. Dit is 't geld. Bel de Pawiak... gevangenis en zeg dat er betaald is. Zei u Pawiak ? - Ja, de gevangenis. 23 gijzelaars. Er was wel 'n notitie over Pawiak. Ja, hier. Volgens bevel zijn vanochtend om tien uur 23 gevangenen geëxecuteerd... wegens misdaden tegen het Poolse volk. Het waren geen misdadigers. Dit waren onschuldige mensen. Er waren kinderen bij. U bent zwanger. Wist u dat er kinderen bij waren ? - Ik weet er niets van. Als u het wilt bespreken, de commissaris is dinsdag terug. U bent zwanger. Voelt u dan niks ? - Ik heb uw vragen beantwoord. U kunt gaan. Vanochtend om tien uur zijn de 23 gijzelaars geëxecuteerd... op bevel van de commissaris. Het spijt me heel erg. Hoe lang zit je hier al ? Zes maanden ? Wil je me nog steeds niet vertellen wie je kameraden zijn ? Misschien kan ik nog iets overtuigender zijn. Erg overtuigend. Er zijn deze maand al 4000 doden gevallen door ondervoeding en tyfus. Er zijn nu bijna 450000 mensen. - Ze rekenen in calorieën per dag. 2613 voor Duitsers, 699 voor Polen en 184 voor joden. Auerswald eist dat de Joodse Raad de kosten van de gettomuur betaald. U moet allemaal weten dat ik niet geloof dat de situatie hopeloos is. Als we sterk en actief blijven... moet er een zekere vorm van redelijkheid terugkeren. We moeten volhouden. Wat heb je daar onder je jas ? Ik heb geen brood. - Wel waar. Ik heb niks. Laat me los. - Ik heb geld. Nee, geef me het brood. Yitzhak, je ziet er niet uit. - Dank je. Eerlijk gezegd was je al nooit zo knap. Hij redt 't wel. - Ik heb iets voor je. En geschenk van mijn reis. Het eerste van vele, hoop ik. Hier, voor 't geval we weer problemen krijgen. Wij gaan hier 'n einde aan maken. We zijn al bezig van alle groepen een verzetsorganisatie te maken. En de Bund ? Doen die mee ? - Ze zijn nog niet overtuigd. We moeten veel doen in weinig tijd. We hebben eigen gaarkeukens, scholen en ziekenhuizen. Onze eigen gemeenschap. Er staat alleen 'n muur omheen. En hoe zit 't met... Ik heb geen afspraak met Czerniakow kunnen maken. Hij weigert. Hij weigert. Ik zie 'm niet. Jij wel ? Z'n auto staat daar bij Szerynski en die etter Calel Wasser. Hij komt wel. Waarom heb je die luxe auto laten schieten om bij het verzet te gaan ? Het is de beste manier om vrouwen te ontmoeten. In deze omstandigheden. Altijd een idealist. Daar is hij. Dus u weigert met mijn vriend te spreken ? Vertel 's, mijn onlangs vertrokken chauffeur... wie ik dan niet wil spreken. - Mordechai Anielwicz. Professor Ringeleblums vriend die graag geschiedenis doet. En die graag ons volk beschermt. U denkt dat u dat met pamfletten en verzetsbijeenkomsten kunt bereiken ? Dat is niet alles. We moeten terugslaan. De Duitsers stellen het collectief verantwoordelijk. Wat u wilt, is 'n klap in hun gezicht. Ze zullen nog harder terugslaan dan bij de laatste gijzelaarcrisis. Ze sterven nu door ziekten, honger en erger. En u onderhandelt met Duitsers alsof 't redelijke lui zijn ? Ik probeer de schade te beperken. - Wij gek genoeg ook. Geef ons 'n kans. Geef ons wat geld om 'n begin te maken. Uw droom is een romantisch idee dat u allemaal het leven kost. Ik steun het niet. En u zou 'n hoed moeten dragen. In dit weer heb je zo longontsteking. Goedendag. Vijf, zes, zeven, acht... plié en strek. Relevé... terug. Grand plié... vijf, zes, zeven, acht. Grand plié... Ze zijn weg. Het is veilig. Ze zijn weg. Heb je Czerniakow gesproken ? Wat zei hij ? - Dat hij ons nu niet steunt. En later ? - Dan worden we overtuigender. Zullen we vanavond bij het beeld van Copernicus je ideeën bespreken ? We hebben veel te bespreken. We moeten meer vrouwelijke koeriers vinden die er niet joods uitzien. Waarom geen mannen ? Mannen vallen door de mand als ze moeten strippen. Besneden. Je vindt 't natuurlijk te gevaarlijk, maar ik heb vers brood voor je. Ik heb brood voor je. Dr. Janus Korczaks weeshuis en kostschool in het getto van Warschau. Gaat 't wel ? Je mag ook bij mij komen. Dat weet je. Ik vind 't prima. Je voelt je hier veiliger, hé ? Op straat ben ik *** en als jij gepakt wordt, ben ik alleen. Je hebt er goed over nagedacht. Ga maar gauw naar de les. Tosia, is dit het kind ? En je hebt haar bij 't kerkhof gevonden ? En je kunt niet voor haar zorgen ? - Ik heb niks. Ze is niet gezond. Mrs. Linder, kan er nog 'n kind bij ? Dat kan niet. - Er kan geen kind meer bij... maar we hebben geen keus, hé ? Ik stel je even voor aan mijn gezin. Mijn vrouw Elza. - Aangenaam. Dit is Calel Wasser. Een van onze beste jonge officieren. En dit is onze dochter Inka. We laten jullie even alleen. Er is 'n massaslachting geweest in het dorp waar je ouders woonden. Niemand heeft 't overleefd. Er gaat 'n gerucht dat u van de Gestapo naar Palestina mag. Het is geen gerucht. Het is waar. Ik heb geweigerd. Ik moet u bedanken voor uw financiële steun. Ik zou graag meer voor de kinderen doen. Doe dan meer. Hou je in. Laat mij 't woord doen. - Doe maar. Hebt u ons laatste verzoek ontvangen ? - Ja, u wilt wapens kopen. En de Raad ? Die weet ervan. - En ? U wilt wapens kopen. En dan ? Voor de Joodse eer. Een vader die z'n zoon verbergt is niet eerzaam ? Een rabbi die kinderen onderwijst is niet eerzaam ? Een moeder die voor haar kinderen zorgt is niet eerzaam ? Nee, voor u komt eer uit de loop van 'n wapen. U hebt 't over joodse eer, ik heb 't over joodse verantwoordelijkheid. Noem 't wat u wilt. Steunt de Raad het verzet ? Ze zullen het actief bestrijden. Voor uw bestwil. Weet u van de massaslachtingen bij Radom en Kielce ? Dit zijn berichten van onze eigen mensen. Buiten Chelmno zijn duizenden joden vergast in vrachtwagens. Dat weet ik omdat mijn ouders erbij waren. Het spijt me van uw verlies. De grootste legers ter wereld konden de nazi's niet verslaan. Waarom zou 'n handjevol ongetrainde joodse burgers dat wel kunnen ? Dus u verzet zich niet en u legt het lot van ons volk in hun handen ? Moeders hielden hun kinderen aan de borst om ze te redden. De Duitsers sloegen de nog levende baby's dood tegen bomen. Is dat duidelijk genoeg ? - Daar gaat 't niet om. Daar gaat 't wel om. - Laten we ze dan maar groeten. Groeten ? Wie ? Uw discipelen, uw volgelingen, uw voetvolk. Daar gaan ze. In de parade. Daar gaat uw joodse eer, voorzitter. Dit is een illegale bijeenkomst. Iedereen naar huis. Onmiddellijk. Is dit echt nodig ? Waarom zou onze recital het Derde Rijk schaden ? Dat was 't voor vandaag. Kom alstublieft morgen voor een special eerbetoon aan Richard Wagner. Goedenavond. Jood, speel 's wat voor ons. We hebben net 't bevel gekregen naar huis te gaan. Ik geef je nu 't bevel om wat te spelen. Nu jij... spelen. Kazik, pak hun wapens. Het spijt me van uw vriend. Wat heb je gedaan ? - Een moord gewroken. De Duitsers zullen terugslaan. - Ze doen toch wat ze willen. Dit is onverantwoord. - Dat moet dan maar. Dit kan niet. We moeten alle acties zorgvuldig plannen en coördineren. Ik ben 't zat, Yitzhak. Ik kan niet langer passief toekijken en afwachten. Niet passief. - Ik doe 't niet meer. Verstandige acties. We moeten wapens hebben van 't Poolse verzet. Arie heeft hulp nodig. Zorg jij voor m'n zusje ? - Ik zorg wel voor Gina. Wat is dit ? U bent Czernaikow ? Voorzitter van de Joodse Raad ? Ik ben Dr. Fritz Hippler van de voorlichtingsdienst. Op bevel van secretaris Goebbles leggen wij 't joodse leven vast... en u mag meedoen. - Wat moet ik doen ? Ga aan uw bureau zitten en doe wat u altijd doet. Wat is dit ? - Da's voor 'n beter plaatje. Dat zou ik hier nooit hebben. Gaat u maar gewoon uw gang als op een normale werkdag. Gaat u maar zitten. Klaar ? Camera loopt en... begin maar. Begin maar te praten. Weet je dat er 'n vrij grote kandelaar op je bureau staat ? Ja, dat weet ik. Praat maar door. Weet je ook dat er was op je werk druipt ? Ja, dat zie ik. Waarom heb je 'n kandelaar op je bureau als de was op je werk druipt ? Die staat hier omdat het een beter plaatje oplevert. Stop maar even. Het licht is helemaal verkeerd. Deze heeft 'n prachtige joodse neus en ik zie er niks van. Commissaris Auerswald, er gaan geruchten over deportaties... en executies in de kampen. - Dat zijn maar geruchten. Ik verzeker u dat ze niet op waarheid berusten. Op uw plaatsen, mensen. Gaat u maar in uw stoel zitten. Kunnen we dat even zien ? Ja, dat is veel beter. Er is nog wel iets. U beweegt allemaal te weinig. Joodse mensen gebaren altijd veel als ze praten dus doet u dat u ook maar. Laat maar even zien. Zo, ja. Nog iets meer. En u ? Heel goed. Zoiets, ja. Camera loopt. Begin maar te praten en gebruik uw handen. Adam ? - Wat ? Weet je dat er 'n grote kandelaar midden op je bureau staat ? Ja, Nathan... ga er maar gerust van uit dat ik heel goed besef wat er gaande is. DE EEUWIGE JOOD De jood zal onder niet-joden zijn afkomst altijd verbergen. Mensen, het moet sneller. Ratten brengen destructie, ziekten en plagen over het land. Dat doen joden onder de mensheid. Een complot tegen alle niet-joden van een ziek, slinks en vergiftigd ras... tegen de arische volkeren en hun morele beginselen. Dank je, Marek. - Geniet, maar werk sneller. Denk erom: Arbeid maakt vrij. Ik heb hier twee werkvergunningen. Luister, deze twee kaarten zullen je leven redden. Alle joden, ongeacht geslacht en leeftijd... worden om vier uur naar werkkampen in het oosten gedeporteerd. We verwachten dat u vandaag de eerste 6000 mensen levert. Dat wordt het minimale dagelijkse aantal. En de kinderen in weeshuizen ? - Ongeacht geslacht en leeftijd. Misschien... - Ongeacht geslacht en leeftijd. Luitenant, ik ben Adam Czerniakow. Voorzitter van de Joodse Raad. Ik heb garanties van de hoogste instanties wat betreft kinderen. Ik verwacht dat die garanties worden nageleefd. Ik verzoek u vriendelijk deze proclamatie te tekenen. Dat doe ik niet. Als de deportaties op enige wijze gehinderd worden door u of uw volk... heeft dat zware consequenties. Massadeportaties naar Treblinka beginnen op 22 juli, 1942. Dit is een aanval op het bestaan van het joodse volk. Wat doen we tegen deze dreiging ? Doen we niks en wachten we op de volgende klap in ons gezicht ? Of trekken we ons terug in onszelf zodat de klappen ons niet raken ? Of heffen we onze handen op naar God en bidden we om de Messias ? Messias, kom je ? Ik denk niet dat ie komt dus wat doen we ? We verzetten ons met onze handen, ons hart, ons leven en onze dood. Vecht, vlucht of verberg je. Als je maar weerstand biedt. Rachel, mama... Mama, laat ze de werkvergunningen zien. Dat heb ik gedaan. Het maakte niets uit. Ik wil met jullie mee. Ik wil met jullie mee. We moeten samenwerken. We moeten wapens en informatie uitwisselen... We moeten naar Warschau. - Waarom ? We moeten nu gaan. Ze hebben me gevraagd de kinderen eigenhandig te doden. Dat kan ik niet. Getekend, Adam Czerniakow. Vergeet je dagboek niet. Je kunt later al je gedachten opschrijven. U zei dat we vijftien minuten hadden en die tijd nemen we ook. Als we in het kamp aankomen zien we daar... prachtige dennenbomen en berken. En als er mooie bomen zijn zien we ook... Vogels. - Vogels. Heel goed. En wat nog meer ? Konijnen ? - Ja, heel goed. En wat nog meer ? - Eekhoorns. Heel goed, Leon. Heel veel eekhoorns. Vergeet de vlag niet. wij gaan allerlei avonturen beleven Laat ze niet merken dat je *** bent. Hebben jouw vrienden bij de Bund nog contact met de spoorwegwerkers ? kan je 't getto nog een keer uit ? - Ik kan 't proberen. Ga maar, Zygmunt. Volg de treinen. En vertel ons waar ze heen gaan. Ik ben mijn vrouw en kinderen kwijt. Mag ik ze even gaan zoeken ? Instappen. Neemt u deze. Ze zijn heel wat waard. Geef me een minuut. Alstublieft. Instappen. Instappen. Dr. Korczak, wat doet u hier ? Het bevel geldt niet voor u. En de kinderen ? - Die moeten mee. Dan ga ik ook mee. - Ik sta niet toe dat u instapt. Schiet me dan hier maar dood waar de kinderen bij zijn. Ik wil niet mee. Laat me bij jou blijven. Bij jou ben ik veilig. Ik wil niet met m'n ouders mee. Ik wil niet mee. Wat is er ? Waar gaan we heen ? Volgens Marek hebben ze arbeiders nodig. Maar ze nemen geen kreupelen. Het is onze enige kans. Zuster. - Snel, voor de wacht terugkomt. Het is je enige kans. - Maar ik ben danseres. Clara, hou je adem in. Gina is afgevoerd. Zygmunt is terug uit Treblinka. Zygmunt, ik ben 't. Mordechai. Vertel wat je gezien hebt. Verman je en vertel 't ons. Kinderen, vrouwen worden bij duizenden vergast onder de ***. Ze kunnen alles verbergen behalve de stank van de doden. Dit is de kaart van het dodenkamp. Dit is de kaart van Treblinka. Er waren mensen die smeekten om hun leven bij dat tuig. Dat tuig. Ik wil hun bloed aan mijn handen. We weten dat Adam Czerniakow zelfmoord heeft gepleegd. We weten ook dat 300000 joden uit Warschau... naar Treblinka zijn gedeporteerd of gewoon zijn vermoord. Ze gaan straks weer verder en nu leggen wij ons er niet bij neer. Wij slaan terug met gewapend verzet. We moeten nu verraders elimineren en wapens verzamelen... en ons voorbereiden op de strijd. Iedereen in het getto moet weten dat wij de vijand nu gaan bestrijden... onder een vlag en met een doel. Misschien redden we levens en doden we 'n paar Duitsers... maar een ding beloof ik jullie: Wij zullen in ere leven... en wij zullen in ere sterven. Joodse eer. Ik schaam mij voor datgene waar ik aan meegedaan heb. Ik ben jurist. Ik wilde mijn gezin redden en overleven net als iedereen. Nu schaam ik mij voor mijn uniform. Je moet je ook schamen. Huil niet als een klein kind. Ik vertrouw 'm niet. Geef 'm een opdracht. - Ik vertrouw 'm niet. Dan zien we vanzelf aan welke kant hij staat. Zachariah houdt 'm in de gaten. Als hij faalt, executeren we hem net als alle andere vuile verraders. Als ie slaagt, houdt ie z'n uniform. Een politieman kan nuttig zijn. Je moet aan de arische kant wapens het getto in smokkelen. Wil je dat doen ? Ze heeft geen familie meer. Er is niemand meer over. Dit is een kaart van Treblinka. Geef 'm aan een van onze koeriers. Hij moet naar Engeland. Zie je je naam staan ? Viatia. - Viatia Savitska. Verberg de kaart in je schoen. We gaan gewoon overdag en we schieten er zoveel mogelijk overhoop. Vergeet 'n glorieus einde nou maar. We moeten 't ze niet makkelijk maken. We moeten zolang mogelijk wapens verzamelen en trainen. We bouwen in de bossen een grotere organisatie op... en we bestrijden ze van buiten. - Buiten 't getto zijn we verloren. Dan worden we verraden en afgeslacht. We sluiten ze op en laten ze Duitse volksmuziek horen... tot ze helemaal gek zijn en het opgeven. Dit is serieus. Elke dag rust is een extra dag om een georganiseerde aanval op te zetten. We moeten 'n signaal afgeven aan de joodse politie, de Joodse Raad... onze mensen in het getto en aan de nazi's en dat moet nu gebeuren. Ze moeten weten wie we zijn en dat 't ons menens is. Ook als dat betekent dat we al onze wapens moeten gebruiken. Daarna kunnen we alleen nog bidden. - Bidden voor wat ? Dat Tosia de kaart het getto uit krijgt en wapens binnen smokkelt. Naar binnen, jij. Schiet op, naar binnen. Waar werk je ? - De gieterij van Schmidt. Locatie ? - Chmielna 2. Geef me je jas en je jurk. En nu de rest. Dit ook ? Schoenen. Ik zei: Schoenen. Wil je dat ik deze gebruik ? Die andere ook. Er is 'n jood ontsnapt. Kom snel. Kleed je aan en smeer 'm. Snel. Waar ga jij heen ? - Naar m'n werk. Ik ben geïnspecteerd. Hé jood, wat verkoop je vandaag ? Viatia, ik ben 't. Kazik. Bij de poort was 't niet veilig dus ben ik de truck gevolgd. Kom mee. Afpersers. We moeten lachen. Joden kijken verdrietig naar beneden en kijken niemand aan. Afpersers ruiken je angst. kan je lachen ? Probeer het nog maar 's. Breeduit... zo. Ik zei 'slapen' niet 'schapen'. Niet slecht. Blijf oefenen. Hij deed 't goed. Ik wil 'n ontmoeting met je baas Szerynski. kan je dat regelen ? Mooi. Sorry, hij heeft 'n paar dagen in mijn schoen gezeten. Daar krijgt 't karakter van. Weet je wel dat deze map via koeriers bij Churchill zelf terechtkomt ? Hopelijk geven de geallieerden ons dan de wapens de we nodig hebben... om Duitse treinen en hopelijk zelfs de kampen te bombarderen. Begrijp je het nu ? Kapitein Szerinski, ik heb een boodschap van 't joodse verzet. Wegens verraad en collaboratie bent u door uw volk ter dood veroordeeld. Is 't te zwaar ? - Nee, het gaat wel. Wat gebeurt er als 't valt ? - Dynamiet moet je niet laten vallen. Ja, maar stel dat er iets valt. Er moet dus niet iets vallen. En stoten ? - Stoten kan goed aflopen. Mooi werk. - Goed geschoten, Calel. Welkom in de familie, Calel. - Nu komen de Duitsers naar ons toe. Wacht maar even, mevrouw. Hoofdkwartier van het ZOB, het joodse verzet in het getto van Warschau Denk erom: Een kogel is een Duitser. We verspillen niks. Voorste rij, knielen. Rustig. Tosia... - Viatia. Je bent hier onder vrienden. - Rustig, richten... vuur. Tosia heeft iets meegenomen. - Net op tijd. Wanneer komt er meer ? Arie smokkelt binnenkort zelf een zending binnen. Mooi. Devorah, je moet richten. Richten is bijna net zo belangrijk als vuren. Mira, help jij Devorah even. Kijk 's wat Tosia gebracht heeft. Je moet 'n bommenmaker niet op z'n schouder tikken als ie bezig is. Wat hebben we hier ? Dynamiet. Uitstekend. Ik heb ook kaliumchloraat nodig... en flessen. Lukt dat ? - Ik doe m'n best. En 'n nieuw stel longen. - Marek werkte in 't ziekenhuislab. Dit is veel leuker. Nog meer, meneer de ingenieur ? Meer. Gewoon meer van alles. Jullie zijn gearresteerd. Bommen neerleggen en mee naar de overlaadplaats. Heil Shitler. Volgens de inlichtingendienst zijn er nog maar 30000 tot 40000 over. Het valt me tegen dat het er nog zo veel zijn. Ze saboteren onze fabrieken en vallen onze soldaten aan. Kijk, daar en daar. En daar nog eentje. Dus we begrijpen elkaar ? - Absoluut. Dus dan komen we hier uit, toch ? Wie is dat meisje met het pistool ? - Devorah Baron. Ze zit met Marek en Gutman bij de Brushmakers. Wat toevallig. Ik dacht net dat ik er ook gestationeerd zou moeten worden. Vind je niet, baas ? Een blokkade. We zijn omsingeld. Mordechai, een blokkade. We zijn omsingeld. Wapens en munitie hierheen. Het gaat gebeuren. Op dit moment hebben we gewacht. Pak je wapens. - Vergeet je munitie niet. Clara, kom mee. In de rij. In de rij, zei ik. Hierboven zijn joden. Daar binnen. Eruit. Kijk uit. Kijk uit. Liggen. Kom me dan halen. Kom me dan halen. Kom op dan. Het is genoeg geweest. Kom. Zo is 't genoeg. Wegwezen. We gaan nu. We vechten later weer verder. Yitzhak, hij is dood. Kom. Haal 'm eraf. Genoeg. Pak de wapens en munitie. Voor 't eerst zijn er geen deportaties. De vijand weet voor 't eerst wie wij zijn en dat we ons verzetten. Ze weten dat ze zullen boeten voor hun slachtingen. Wat ze niet weten... is hoe lang, hoe hard en hoe succesvol wij terug zullen vechten. Onze toorts van verzet zal zo fel branden... dat het anderen overal zal aanzetten tot verzet. Voor Stosh, Michael, Leon... voor Ariel, voor Zie... en voor Clara... die hun leven hebben gegeven voor onze waardigheid... graag een moment van reflectie en stilte. Ik heb goed nieuws. Na fel verzet van de joden hebben de Duitsers zich overgegeven. Hitler heeft zich verontschuldigd voor het ongemak. De joden winnen. Ik licht de geallieerden in. - Waarom ? Wat hebben die voor ons gedaan ? Ik ben dol op dieren. Die verraden je niet. En die Poolse aap dan ? Die is wel oké. Hij ging met m'n nicht Ida. Deze brief gaat naar Klepfisch zodra je vertrekt. Speel even mee. Sorry, ik wilde je alleen maar beschermen. Arie, als je m'n vriendje wilt zijn is dat prima. Als ik niet terugkom van m'n missies is 't fijn als iemand me mist. Halt. Deze man is aan de arische kant overleden. Hij moet naar het joodse kerkhof. - Wat zit er in die kist ? Een jood genaamd Izzy. Goed gedaan, Izzy. Je hebt je rol perfect gespeeld. Zei Arie nog iets ? Hij zei dat er meer onderweg was. Dit zijn vast 50 pistolen en twee geweren. M'n vader zei altijd: Haal 'n diploma zodat je geen grondwerker wordt. Het thuisfront is erg onder indruk van onze acties. Ik hoop dat dit slechts het begin is. Snel gooien. Jullie willen allebei blijven om te vechten, maar waarmee ? Iemand moet gaan. Arie's mensen zijn vast *** dat ie zal praten. Arie zegt niks. Arie zegt niks. - Dat weten wij, maar zij niet. Kunnen we 'm bevrijden ? - Moeilijk. Wat gaat dat kosten ? - Meer dan geld. We moeten Arie's contacten benaderen. Wat doen we ? Jij kent de arische cultuur goed. - Jij ziet er arischer uit. Ik ken daar te veel mensen. - Jij kent de taal. Ik praat anders. En als ze vragen waar ik vandaan kom ? - Willen jullie 'n muntje opgooien ? Yitzhak, ga jij nou maar. Breng de wapens die we nodig hebben. Kijk nou. - Net een Poolse zakenman. Hier, je hebt gewoon overhemden gekocht. De bewakers zijn omgekocht. Moet je dit pak nou zien. - Iets beters was er niet. Belachelijk. - Je ziet er prima uit. Echt. Mooie enkels. Je papieren. Je heet nu Witold. Mooi werk, Marek. Frania begeleidt je en Tosia brengt je in contact met de Polen. Waar is Frania ? - Daar bij Julian. Ze is een van de besten. - Ik let op je. Dan voel ik me al 'n stuk beter. Ik blijf in de buurt. Gewoon aan de overkant. Hoe is het met 'm ? - Hij is niet moeders mooiste. Welkom terug. Gaat 't ? - Het kon beter. Spaar je krachten. Rust maar. Vechten komt wel. Eerst herstellen. Arie, ik moet je dit vragen... - Ik heb niks gezegd. Rusten, jij. Hoe heb je 'm daar weg gekregen ? - Het stelde niks voor. Vergissing van de Gestapo. Het geld deed de rest. Zelfs als 't waar is denk ik nog dat je 't verzint. Over vertrouwen gesproken. Een Lafite-Rothschild van 1929. Perfect. Een bouquet dat de eeuwen trotseert. Neem 'n slokje, Dr. Fritz Hippler. U zult er geen spijt van krijgen. Heb ik gelogen ? Is ie niet perfect ? Ja, erg lekker. Lekker ? Hij is niet lekker. Dit is een uitgelezen wijn. Uw Eeuwige Jood beviel me wel. Hij was meedogenloos. De Fransen zouden zeggen: impitoyable. Zonder genade. De Eeuwige Jood. Een angstaanjagende titel. Grote neus... fruitig. Wat vindt u ? Mee eens. U bent geen wijnliefhebber, hé ? - Nee, niet echt. Het is een joodse wijn. Gemaakt door een joodse wijnbouwer. Rothschild. Verbijsterend, nietwaar ? Genoeg over wijn. Even onder ons: U kent kolonel von Sammern, nietwaar ? Vertel me 's over hem. Waar zal ik beginnen ? - Op 18 januari. Toen zijn troepen voor 't eerst werden beschoten door de Üntermenschen. VECHTEN, STERVEN VOOR DE EER Honderden Duitse soldaten verzamelen zich buiten het getto. Kaliber ? - Negen millimeter. Een Duitser, twee Duitsers, drie Duitsers. Tuvia... kaliber ? - 762 792... karabijn. - Hoe kom jij aan zo'n wapen ? M'n ogen... Ik mis niet. Een Duits peloton. Zygmunt ? - 792 Iedereen is in positie. - *** je dat ? Die schoften zingen. Ga maar. Blijf laag. Isaac, Sarah... ga maar. Auschwitz. Treblinka. Krakow. Goed schot, Julian. - Treblinka. Haal Dr. Hippler. Gooi 'm in de tank. Waarom filmt u dit ? - Opdracht van Herr Goebbles. Volgens hem zullen deze beelden ons overleven. Een overwinning telt. Dat is dit niet. Dat hangt ervan af waar je de camera neerzet. Dacht ie dat z'n leger zo binnen kon lopen ? Als toeristen ? De troepen zijn teruggetrokken. Vele doden en gewonden. Weet ik. Ik was erbij. - We moeten meteen terugslaan. Van Reichsführer Himmler. Hij had Hitler 'n jodenvrij Warschau beloofd voor z'n verjaardag morgen. Als andere joden hier inspiratie uit putten... komen anderen ook in opstand. Misschien de Polen wel. Begrijpt u de implicaties en waarom wij bezorgd zijn ? U bent met onmiddellijke ingang uit uw functie ontheven. Om Duits-Oostenrijkse spanningen binnen de SS te voorkomen... is het bevel voor uw executie ingetrokken. U kunt gaan. We zijn er nog. Wie had dat gedacht ? - Nu hebben we echte wapens. Julian, goed gedaan. Onze kleine natie. Had je ooit gedacht dit te zullen zien ? Wat doet ie ? Hij laat zien dat ie niet *** is of hij is erg op z'n tafel gesteld. Geef dat aan de officieren. Goed voor hun zenuwen. Dr. Hippler... U zet de camera maar ergens neer, als u de vlaggen maar niet filmt. Maar dat is beter voor 't verhaal. Ze laten zien wat onze soldaten moesten overwinnen. Generaal Krüger zei... - U filmt de vlaggen niet. Tenzij generaal Krüger hier komt en u opdracht geeft. Duidelijk ? - Helemaal. Ik moet Marek wakker maken. Marek, word wakker. Nu ? Nog niet. Nu ? Nog zes. Nu. Er zijn al tientallen doden en gewonden gevallen. Haal de tank terug. Verder. Nog iets verder. Posities vasthouden. Het is hier niet veilig. - Posities vasthouden. Snel. Ver genoeg ? Beste Yitzhak, ik weet niet wat ik moet schrijven. Geen privé-details. Er is maar een uitdrukking die beschrijft hoe wij ons voelen. Onze stoutste dromen zijn overtroffen. - De Duitsers zijn twee keer gevlucht. Onze eenheden hebben 40 minuten en zes uur standgehouden. We gebruiken het pistool bijna niet. We hebben granaten, geweren, mitrailleurs en explosieven nodig. Je wapenbroeder Mordechai. Klopt, Reichsführer Himmler. Ze zijn sluw, maar we zullen deze opstand onderdrukken. Nee, niet vandaag. Misschien over twee, drie dagen. Neem me niet kwalijk. Zwaar geschut. Naar de kelder... nu. Haal iedereen van 't dak. Haal Calel naar binnen. Zivia, Zachariah... terugtrekken. Neem iedereen mee. Terugtrekken. Wegwezen. Hou je adem in. Snel... naar rechts. Wie zijn die mensen ? - Burgers. Verzamel de strijders. Ik heb uw fout gecorrigeerd. Geen doden vandaag. - Het is geen fout. Er waren... Nu klopt het. Hebt u de leiders al opgepakt ? Nog niet. - Geen uitleg. Ik wil antwoord. Ik zou graag horen: Ja, we hebben de leiders gepakt en vernietigd. Bericht van Himmler. Ik was net ons gezicht aan 't redden. - Wilt u 't horen of niet ? Natuurlijk. Als liefhebber van Wagner vindt hij dat uw ouverture briljant was. Zeker vergeleken met von Sammern. Hij zei verder: Speel door, maestro. De Führer en ik zullen u niet vergeten. Wij hebben hier in Londen nu concrete informatie... betreffende de systematische moord op joden in Polen door Duitsland. De Poolse koerier heeft 't gehaald. Anders hadden ze dit nooit geweten. Als ze 't spoor, kampen of Warschau bombarderen hebben we 'n kans. Ik weet 't niet. Denk je ? - Tuurlijk. Jij bent van de joodse politie. Wat doet hij hier ? Blijf van 'm af. Hij keek toe toen m'n kinderen op de trein gezet werden. Ik vermoord je eigenhandig. Hij vecht nu voor jullie. Ze hebben gelijk. Dat heb ik gedaan. - Je weet dat ik dat weet. We hebben geen tijd om stil te staan bij het verleden. Alleen de directe toekomst telt. De wapens zijn niet gekomen. Onze zending wapens is onderschept. Ze hebben ook de tunnel bij Muranowska ontdekt. Het is vandaag toch Pasen, hé ? Tosia, jij gaat 'n luchtje scheppen. Breng deze explosieven naar Mordechai. Ze moeten ze hebben. Achteruit, allemaal. Een zondagswandelingetje, jodenwijf ? We volgen je niet de hele dag. - 3000 zloty. Anders geven we je aan. Oké, kom maar mee dan. Kom op. Ik wil dat kamertje wel 's zien. Welk kamertje ? Het kamertje dat de Gestapo heeft voor zielenpoten... die hun landgenoten verraden. Ik heb gehoord dat zulke lui een 'volledige behandeling' krijgen. Dus, kom maar mee. Ga maar. Ik leid ze wel af. Haal de trap. Goeie schutter. - Zeer bedreven in 't parachutespel. Dan gaat 't erom wie het vaakst raak schiet voor de springer beneden is. Beelden van deze operatie zijn van onschatbare waarde voor historici. Het kan ook dienen als opleidingsmateriaal voor de SS. En het bewijst welke offers de Noordse rassen hebben gebracht... om Europa en de wereld te bevrijden van de joden. Alle uitgangen zijn afgesloten. We moeten hier nu weg. - Hoe dan ? Dat wordt prijsschieten. Ik ga wel eerst om ze af te leiden. - Wat klets je nou ? Je vroeg me ooit... of iemand z'n fatsoensnorm kan handhaven in 'n verdorven wereld. Dit is m'n antwoord. Verrot maar in de hel. Paradise. - Lost. Volg mij. Julian, jij achteraan. Ik ben 't. Kazik. Snel, volg mij maar. Deze kant op. De relativiteitsjood Albert Einstein verborg z'n haat jegens Duitsers... achter z'n pseudo-wetenschap. Men snapt nog niet hoe propaganda werkt. Hou 't simpel en blijft 't herhalen tot het 'n eigen leven gaat leiden. Dan wordt het vanzelf de waarheid. Wij zijn niet de enigen die met film werken. De geallieerden hebben Frank Capra ingehuurd. Moet ik die naam kennen ? - Zeer succesvol in Hollywood. Hij is mij wat te sentimenteel, maar wel 'n topregisseur. De Amerikanen wilden geen oorlog. Capra heeft 't populair gemaakt. Hij heeft materiaal van mij gebruikt om ons belachelijk te maken. Het hangt van 't camerastandpunt af en wie het verhaal vertelt. Dit zijn niet de arische vrouwen uit mijn geboortedorp Detmold. Dit zijn acrobatische scherpschutters, vechtende demonen, amazones. Ik geloof er niet zo in dat joodse vrouwen ariërs betoveren. Maar expressief is ze wel. Voorzichtig met de mand. Alles in orde ? Ben je gewond ? - Het gaat wel. Wat heb je meegenomen ? Dynamiet. - Heel goed. Commandant Zuckerman, de zaak ligt voor ons zeer gecompliceerd. Natuurlijk. Er zijn mensen in het leger hier en in Londen... die het overdragen van wapens aan ongetrainde joodse straatvechters... zien als een verspilling van onze beperkte middelen. Stel dat deze joodse opstand zich uitbreidt. De Poolse ondergrondse kan de Duitsers lang niet aan. Duizenden Polen zouden worden afgeslacht. Dat kan niet. Kolonel, ook wij zijn Poolse staatsburgers. Misschien zijn deze mensen de nazi's stiekem dankbaar... omdat ze 't land bevrijden van joden. Ik hoop dat u niet zo bent. De zaak ligt zeer gecompliceerd. - Dat zal best. Voor mijn volk ligt 't heel simpel. Ik meen zelfs te kunnen zeggen dat hun behoeften zeer elementair zijn. We moeten wapens hebben. We moeten explosieven hebben. We moeten iets anders hebben dan onze vuisten, bakstenen... en onze ijzeren wil. En wel nu meteen. Als u geen risico neemt en niets onderneemt... kleeft ons bloed straks aan uw handen. Mama... M'n kind. Handen omhoog. Handen omhoog. Uitkleden. Handen omhoog. Uw plan klinkt redelijk... en uw rapporten aan Himmler suggereren dat alles prima verloopt. Maar dat is niet zo, hé ? Binnenkort bestaat de joodse sector van Warschau niet meer. Alle gebouwen gaan plat. We halen het ongedierte naar boven of we begraven het. Binnenkort ? Deze groep bandieten houdt ons leger nu al langer tegen dan heel Polen. En u heeft 't over binnenkort ? Het zou uw en mijn werk makkelijker maken... als uw rapporten minder optimistisch waren... en onze verliezen... - Pak de wapens en de munitie. laten we zeggen: minder. Ik zeg 't maar even duidelijk. De anderen zijn veilig. Kom maar. Ze zitten in 'n bunker. Is dit jouw strijdgroep, Kazik ? Oké, kom maar. Schmuel Asher, Mordechai Anielewicz. Ik heb van jou en je groep gehoord. Ik laat je mijn ondergrondse imperium zien. Auschwitz, Treblinka, Sobibor... en daar is Mauthausen. We hebben stromend water en elektriciteit. Maar het is te warm en ik ben allergisch voor stof. Ik zal jullie 's iets laten zien. Vijf ingangen en vijf uitgangen. Da's handig in mijn branche. Deze kant op. Wie wint er ? Alles wat we hier hebben mogen jullie gebruiken. Hoewel, niet echt alles. Het is me niet gelukt. Is er al iets van Tosia vernomen ? Het is Tuvia niet gelukt om via het riool bij Yitzhak te komen. Ik ga wel. - Nee, eerst je enkel. Kazik, ik wil dat jij gaat. Neem Zygmunt mee. Fijn. Het is Tuvia niet gelukt dus sturen we Kazik. Waarom zou 't ons wel lukken ? - Jullie gaan via de tunnel. Welke tunnel ? - Bij Muranowska. Die is voor speciale gelegenheden. De vraag is alleen: Hoe veilig is 't ? Ja, dat is 'n goeie vraag. - Het is riskant, maar 't moet. Als Yitzhak spullen heeft kunnen we weer standhouden. Ook als ie niks heeft moeten we het getto in en uit kunnen. We spelen kat en muis met Stroop. Dat houden we niet eeuwig vol. Gisteren zochten we nog naar een veilige weg naar Palestina... nu zoeken we 'n veilige weg naar de overkant van de straat. Onze wereld is klein geworden, hé ? Veel geluk. Ga maar. Zorg dat ik trots op je kan zijn. Zorg dat je trots op jezelf kunt zijn. Ik laat Zivia en Marek een klein team samenstellen. Hun missie is om via de riolen een uitweg uit het getto te vinden. Dit wordt heel moeilijk, zoniet onmogelijk. We weten allemaal hoe groot en verwarrend het netwerk is. Zij die willen vertrekken krijgen de gelegenheid. Zij die willen blijven doen dat. Misschien kunnen we samen met de partizanen in de bossen doorvechten. Misschien ook niet. Gedurende onze zware strijd hebben we een keuze weten te behouden: Hoe we sterven. Of dat hier in 'n verstikkende bunker is of ergens anders weet ik niet. Maar een ding kan ik jullie verzekeren: De geest waarin wij sterven... De geest waarin wij sterven zal een nieuwe generatie z'n ziel geven. Een nieuwe joodse natie. Laten we Zivia en Marek veel geluk wensen. En we gaan door. Fijn je te zien. - Dat vind ik ook. En Julian ? Hij is onze beste schutter. Nee, Kazik. Het is in orde. Vertel. Er klopt iets niet. Ze vallen ons alleen nog maar 's nachts aan. Ze houden zich dood. De Gestapo-informant weet waar hun bunker is en dit keer klopt 't. Dat is toch goed nieuws ? Te goed. Te makkelijk. Is je enkel weer in orde ? Als je mee wil, kan dat. Jij beslist. Ik blijf liever hier vechten met jou en Arie als dat mag. Dat mag. Waar blijven de rioolarbeiders ? - Geen idee. Ze zijn betaald om ons de weg te wijzen, maar ze zijn niet gekomen. We moeten nu gaan. Dit is veel te gevaarlijk. We gaan vanavond naar 't getto. Desnoods over de muur. Ben je gek ? Zonder plattegrond gaan we er aan. De rest ook als wij ze niet halen. - Ze schieten ons overhoop. Ik ga. - Hoe wil je ze eruit halen ? Doe je mee of niet ? Zonder Poolse gids hebben we geen enkele kans. Zie jij 'n gids ? Nou ? Er is hier geen rioolarbeider. Doe je mee of niet ? - Ik ga mee, Yitzhak. Regel dan je eigen begrafenis maar. Ik draag je kist niet. Ik ga mee, maar hij heeft wel gelijk. Misschien moeten we het morgen weer proberen met de Polen. De Polen zijn niet te vertrouwen. - Niemand anders kan ons helpen. Zivia, ga in het riool naar links en hoop er het beste van. Ik regel alles hier wel. Ga nou maar voor je vergeet waarom je gaat. We komen terug. Dag, Zachariah. Zet 'm op, Zach. Je bent al 'n dag te laat. Kom op. - Volg mij maar. Zeg tegen onze vrienden dat ze de moed erin moeten houden. Deze kant op. Wat is er ? Ik heb echt belachelijk gedroomd. Heel intens. Ik sliep en je zusje Gina kwam en maakte me wakker. En ze nam me mee naar buiten naar 'n prachtige tuin. Er groeiden druiven, noten en vijgen. Bijbels, hé ? Toen bracht ze me naar 'n mandje... en daar lag 'n baby in. Ze zei dat het mijn kind was. En ik tilde hem op en ik hield hem in m'n armen. Vertel 's hoe uw film De Eeuwige Jood tot stand is gekomen. In opdracht van Goebbels. Het was zijn idee, zijn project. Hij vond de Duitsers niet antisemitisch genoeg. Het zat ze niet zo in 't bloed als Polen, Fransen of zelfs Engelsen. De film moest voeding bieden aan Hitlers plan voor raszuiverheid. Kijk of we nog door die tunnel kunnen, Mira. Tosia, kijk jij daar. Devorah... Daarheen, Julian. Ze kunnen niet alle vijf uitgangen gevonden hebben. Snel. Volledig afgesloten. Het is niet veilig. Deze is nog vrij. We kunnen met een kleine groep naar buiten. Volgens Maya kunnen we via de keldermuur naar 't riool. Die kant op ? Tosia, ga met Maya mee en kijk of 't kan. Mira, zo veel mogelijk mensen. We hebben versterking nodig. Verspreiden. Probeer erlangs te komen. Zoek Zachariah, verspreid je en leid ze af. Schiet op, Julian. Sterf. Voor het getto moet je hierlangs. - Mooi. Ga maar voor. Nee, ik ga niet verder. - Je bent ervoor betaald. Ik wijs 't aan. Meer niet. Als soldaat van het leger is het mijn taak om Polen uit 't getto te redden. Als je niet meewerkt, geef ik je 'n simpele keuze. Wijs me de weg je gaat er aan. Kies maar. Kom dan maar mee - Een wijs besluit. Deze uitgang is afgesloten. Iedereen is dood. We vechten wel van hieruit. - Kom mee. Deze kant op. - Schiet op. Hoe ver is 't nog naar 't getto ? Alles is afgesloten. Posities. - Wie geen wapen heeft, verstopt zich. Julian, ga kijken of Tosia en Maya al verder gekomen zijn. Nog 'n muur. Tosia, heb je al 'n doorgang naar het riool ? Nog niet. - Schiet op. Ik denk niet dat ze op tijd een doorgang hebben. Het spijt me. Neem je positie in. Goed gedaan. Zou Zivia 't gehaald hebben ? - Zivia vindt wel 'n uitgang. Ik rekende op Kazik. - Hij komt nog wel. Mira, hoe komt 't toch dat jij altijd zo positief en optimistisch bent ? Ik ben 'n geluksvogel. Op 't geluk dan maar. Isaac, Sarah... ga maar. Ik ga Mordechai halen. Deze kant op. Als je gas ruikt, bedek dan je gezicht en blijf laag bij de grond. Ik heb 'n uitgang. Ik heb 'n uitgang via het riool. - Blijf laag. Kom mee, Mira. - Bewaar je laatste kogel voor jezelf. Iedereen deze kant op. Ik heb 'n uitgang gevonden. We zorgen voor een onvergetelijke begroeting. Je leeft nog. Waar zijn de anderen ? Een paar hebben 't riool bereikt... maar Mordechai, Mira, Arie en de anderen zijn in de bunker gestorven. Hoe ben jij hier gekomen ? Ik dacht dat ik de laatste jood in het getto was. De laatste. Kazik, hoe ben je hier gekomen ? Paradise. Terug. In de tunnel. Terug. Paradise. Paradise. - Lost. Het is 'n wonder. We waren verdwaald. We kwamen niet verder. - Een wonder. Kazik, ben jij aan de andere kant geweest ? Dan is hij onze leider. Volgens een informant zijn enkele leiders nog in leven. Ze zouden zich via het riool bij de partizanen gevoegd hebben. Ik moest u dit zo snel mogelijk laten weten. Jullie hebben onze vrachtwagen nodig. - We hebben 'm twee nachten nodig. Vrachtwagens zijn duur. Chauffeurs zijn duur. Ik verwachtte al dat je dat zou zeggen. Wacht. Hier onderdoor. Hier onderdoor. We moeten opschieten. Het water stijgt. Waar zijn de kinderen ? Sarah komt er aan. Is iedereen erdoor ? We moeten snel verder. M'n baby. Het is dichtgelast. Verderop komen we uit in 'n kanaal. Daar begint de arische sector. We zijn aan de arische kant, maar er staat niemand op ons te wachten. We moeten eruit. Zonder vrachtwagen krijgen we al deze mensen nooit de stad uit. Kazik, jij moet Yitzhak gaan zoeken. - Vanavond. Waar blijft dat ding ? - Geen idee. Ze zijn laat. Dat kunnen we niet hebben. Het lukt niet. Ze proberen 't later opnieuw. We moeten iedereen rustig houden. Ik zal 't ze vertellen. Kantoormeubelen, kasten... Nee, alleen de chauffeur. We hebben zelf verhuizers. Kan dat ? We moeten water en eten hebben. - Dat komt. We doen ons best. Ik sterf nog liever op straat door 'n Duitse kogel. Hou je rustig. Anders gaan we er allemaal aan. Ga uit 't water en hou je rustig. - Ze kunnen niet meer. Zo breng je iedereen in gevaar. Heb je enig idee waar jij je leven aan te danken hebt ? Levend op de grens van de vrijheid. - Ik wil eruit. Ik jaag je zo een kogel door je kop als je hiermee doorgaat. Hou je kop. Waar is dat kantoor ? Ik zie niks. - In de kelder. Wat krijgen we nou ? - Dit is je kans om 'n held te worden. Rijden. Stop daar. Kom snel en stil en doe precies wat Kazik zegt. Waarom doen we dit bij daglicht ? - Daarom. Je bent gek. Gaat 't ? Zijn er nog meer ? Hoeveel ? Veertig hier en verderop nog twaalf. - We kunnen niet wachten. We kunnen niet langer wachten. - Ik heb 't ze beloofd. Nog een minuut. - Dan gaan we. Ik ga ze wel halen. - We hebben geen tijd meer. Nog twintig. Een Poolse ondergrondse operatie. - En ik geloof in Sinterklaas. Ik steek nu 'n pistool in je ribben. Geloof je dat wel ? Blijf staan. In de vrachtwagen. Snel. - Nog tien. Dat is de eerste groep van veertig. Ik ga niet weg zonder de rest. - Je brengt ons allemaal in gevaar. Ik vraag 't niet, ik zeg 't je. - Zivia, stap in de vrachtwagen. Zivia, stap in de vrachtwagen. We halen de anderen later. Rijden. Ze zijn ontsnapt. - Het schijnt zo. U mag Reichsführer Himmler vertellen dat Warschau morgen jodenvrij is. Mijn mensen staan klaar om de joodse synagoge op te blazen. Ik heb Himmler ook meegedeeld dat de rest van het werk hier... onder mijn leiding wordt uitgevoerd door de lokale politie. U krijgt hier misschien wel een onderscheiding voor. Maar u en ik weten dat u het tuig hebt laten ontsnappen. Genoeg. Mordechai Anielewicz stuurde me deze brief vlak voor z'n dood. Ik wil jullie er 'n stuk uit voorlezen. Onze strijders hebben onbeschrijflijke dingen doorstaan. Toch hebben ze volgehouden. Nee, meer dan dat. Ze hebben de omstandigheden overwonnen en dapper gestreden. Keer op keer op keer. Misschien zien we elkaar terug. Het voornaamste is dat mijn levensdroom in vervulling is gegaan. Ik heb mee mogen maken hoe joden zich glorieus verdedigd hebben. We houden Mordechai en alle anderen in onze herinnering en we gaan door. We gaan door met de strijd. Zachariah Artenstein en zijn groep bleven nog maanden vechten. Duitsers weigerden 's nachts 't getto in te gaan vanwege 'joodse geesten'. Jürgen Stroop werd veroordeeld voor oorlogsmisdaden... en opgehangen op de plek van het getto. Generaal Krüger pleegde zelfmoord de dag na de Duitse overgave. Fritz Hippler werd uit de SS gezet omdat hij een joodse grootmoeder had. Hij werd wegens gebrek aan bewijs verder niet veroordeeld. Yitzhak Zuckerman en Zivia Lubetkin stichtten een kibboets... waar ze twee kinderen grootbrachten. Marek Edelman bleef in Polen. Als beroemd chirurg werd hij een nationale held van Solidariteit. Tosia Altman werd een week na haar ontsnapping opgepakt... en stierf in handen van de Gestapo. Kazik hielp duizenden joden. In Israël trouwde hij en werd directeur van een supermarktketen. Kazik, kijk 's hoe diep ze ademhalen. Elke ademhaling zo vredig en zo regelmatig. Keer op keer op keer. Bezoek het Holocaust Memorial Museum of via het internet www.ushmm.org Voor informatie over problemen van hedendaagse Joden, bezoek www.ajc.org Nederlandse ondertiteling bewerkt door : Fletcher