Tip:
Highlight text to annotate it
X
Dit is ESOcast!
Geavanceerde wetenschap en een kijkje achter de schermen bij ESO,
de Europese Zuidelijke Sterrenwacht.
Op zoek naar de uiterste grenzen, met Dr J. alias Dr Joe Liske.
Hallo en welkom bij deze speciale ESOcast.
In de aanloop naar ESO's 50ste verjaardag in oktober 2012
laten we acht bijzondere hoogtepunten zien.
Een overzicht van 50 jaar ESO-onderzoek van de zuidelijke sterrenhemel.
Dit is het verhaal van een historisch avontuur...
Een verhaal over nieuwsgierigheid, moed en doorzettingsvermogen...
Over hoe Europa naar het zuiden ging om de sterrenhemel te verkennen.
Naar het zuiden.
Welkom bij ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht.
50 jaar oud, maar vitaler dan ooit.
ESO is Europa's toegang tot de sterren.
Hier bundelen astronomen uit 15 landen hun krachten
om de geheimen van het heelal te ontrafelen.
Hoe?
Door de grootste telescopen op aarde te bouwen,
gevoelige camera's en instrumenten te ontwerpen,
en daarmee de hemel te bestuderen.
Zij kijken naar objecten, dichtbij en ver weg.
Naar kometen die het zonnestelsel doorkruisen
en verafgelegen sterrenstelsels aan de grenzen van ruimte en tijd.
Dat geeft ons nieuwe inzichten en een ongekende blik op het heelal.
Een heelal vol diepe mysteries en verborgen geheimen
Van een duizelingwekkende schoonheid.
Vanaf verafgelegen bergtoppen in Chili
reiken Europese astronomen naar de sterren
Maar waarom Chili?
Waarom gingen de astronomen naar het zuidelijk halfrond?
Het hoofdkwartier van ESO staat in Garching, Duitsland.
Maar vanuit Europa kun je maar een deel van de hemel zien.
Om meer te zien, moet je naar het zuiden reizen.
Eeuwenlang vertoonden kaarten van de zuidelijke hemel grote lege gebieden -
het Terra Incognita van de sterrenhemel.
1595.
Voor het eerst zeilen Nederlandse handelaren naar Oost-Indië.
En 's nachts legden de zeevaarders Pieter Keyser en Fredrik de Houtman
de positie vast van meer dan 130 sterren aan de zuidelijke hemel.
En al gauw toonden hemelglobes en kaarten twaalf nieuwe sterrenbeelden
die geen van allen ooit eerder door Europeanen waren gezien.
De Britten bouwden als eerste een permanente astronomische buitenpost
op het zuidelijk halfrond.
Deze Koninklijke Sterrenwacht op Kaap de Goede Hoop werd opgericht in 1820
Niet lang daarna bouwde John Herschel zijn privé-sterrenwacht,
vlak bij de beroemde Zuid-Afrikaanse Tafelberg.
Wat een uitzicht!
Een donkere hemel met heldere clusters en sterren hoog boven je hoofd.
Geen wonder dat de sterrenwachten van Harvard, Yale en Leiden
snel volgden met hun eigen zuidelijke stations.
Maar het verkennen van de zuidelijke hemel
vroeg nog veel moed, passie en doorzettingsvermogen.
Tot 50 jaar geleden
stonden bijna alle grote telescopen ten noorden van de evenaar
Maar waarom is de zuidelijke hemel zo belangrijk?
Allereerst omdat hij grotendeels niet in kaart was gebracht.
Je ziet vanuit Europa simpelweg niet het hele uitspansel.
Een bekend voorbeeld is het centrum van onze eigen Melkweg.
Het is nauwelijks zichtbaar vanaf het noordelijk halfrond,
maar in het zuiden zie je de Melkweg hoog boven je hoofd.
En dan zijn er de Magelhaense Wolken -
twee kleine satelliet-sterrenstelsels die de Melkweg vergezellen.
Onzichtbaar vanuit het noorden maar zeer opvallend ten zuiden van de evenaar.
En tot slot,
werden Europese astronomen gehinderd door lichtvervuiling en slecht weer.
Naar het zuiden gaan was een oplossing voor de meeste problemen.
Een mooie boottocht in Nederland, juni 1953.
Hier, op het IJsselmeer
spraken de Duits/Amerikaanse astronoom Walter Baade
en de Nederlandse astronoom Jan Oort
met collega's over hun plan voor een Europese sterrenwacht
op het zuidelijk halfrond.
Geen enkel Europees land kon individueel concurreren met de Verenigde Staten
Maar gezamenlijk was dat wel mogelijk.
Zeven maanden later, kwamen twaalf astronomen uit zes landen bij elkaar
in de statige senaatskamer van de Leidse Universiteit.
Ze ondertekenden een verklaring
met daarin de wens om een Europese sterrenwacht in Zuid-Afrika te stichten
En dit effende het pad voor de geboorte van ESO.
Maar wacht even..! Zuid-Afrika?
Nou, dat klinkt logisch want
Zuid-Afrika had al het Cape Observatorium en, na 1909
het Transvaal Observatorium in Johannesburg
En de Leidse Sterrenwacht had zijn eigen zuidelijke station in Hartebeespoort.
In 1955,
zetten astronomen testapparatuur op om de beste plek voor een grote telescoop te vinden.
Zeekoegat in de Grote Karoo, of Tafelkopje in Bloemfontein.
Maar het weer was niet zo gunstig.
Rond 1960 verlegden zij hun aandacht naar het ruige landschap van Noord-Chili.
Amerikaanse astronomen maakten ook plannen
voor hun eigen zuidelijk observatorium hier.
Zware expedities te paard onthulden veel betere condities dan die in Zuid Afrika.
In 1963 viel het besluit: Chili moest het worden.
6 maanden later, werd de berg La Silla gekozen
als de toekomstige plek voor de Europese Zuidelijke Sterrenwacht.
ESO was niet langer een verre droom.
Uiteindelijk tekenden 5 Europese landen het ESO-verdrag, op 5 oktober 1962 -
de officiële geboortedag van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht.
België, Duitsland, Frankrijk, Nederland en Zweden
waren vastbesloten om gezamenlijk de zuidelijke sterren te ontdekken.
La Silla en omgeving werden gekocht van de Chileense regering.
In the middle of nowhere werd een weg aangelegd.
De eerste ESO-telescoop kreeg vorm bij een Rotterdams staalbedrijf.
En in december 1966
wierp de Europese Zuidelijke Sterrenwacht zijn eerste blik op de hemel.
Europa was begonnen aan een grote reis vol kosmische ontdekkingen
Dit was Dr J met een speciale aflevering van de ESOcast
Graag tot de volgende keer, voor een nieuw kosmisch avontuur.
ESOcast wordt geproduceerd door ESO,
de Europese Zuidelijke Sterrenwacht.
ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht,
is de vooraanstaande intergouvernementele organisatie voor wetenschap en technologie binnen de sterrenkunde.
ESO ontwerpt, bouwt en beheert 's werelds meest geavanceerde telescopen op de grond.
transcriptie door ESO; vertaling door Peter Middelkoop, Marieke Baan
Nu je kennisgemaakt hebt met ESO,
Kun je koers zetten naar de ruimte met Hubble.
de Hubblecast belicht de laatste ontdekkingen
van 's werelds meest erkende en geprezen ruimtetelescoop,
de NASA/ESA Hubble Ruimtetelescoop.