Tip:
Highlight text to annotate it
X
Ik pak al m'n bezittingen in de sjaal waarmee m'n moeder naar de markt ging.
Ik ga weg uit de vallei.
Om nooit meer terug te keren.
Ik laat 50 jaar achter me.
Herinneringen.
Het is gek dat dingen die gisteren gebeurd zijn soms meteen vervagen,
terwijl herinneringen aan 't verleden heel duidelijk zijn.
Herinneringen aan de doden.
Wie kan zeggen wat echt is en wat niet?
Hoe kan ik geloven dat m'n vrienden dood zijn als ik ze nog zo duidelijk ***?
Dat zal ik nooit kunnen,
omdat ze in m'n gedachten verder leven.
Het verleden kan niet afgesloten worden.
Je kunt er steeds weer heen.
Als ik nu m'n ogen sluit, zie ik de vallei voor me
zoals ze was toen ik nog 'n jongetje was.
Het was hier groen en heel vruchtbaar.
Het was de mooiste vallei van Wales.
Alles wat ik als kind heb geleerd, kwam van m'n vader.
En niets wat hij me vertelde bleek verkeerd of zonder waarde te zijn.
De raad die hij gaf staat me nog steeds helder voor de geest.
Alsof ik hem gisteren nog hoorde.
De zwarte sintel uit de koolmijnen
begon toen maar net onze kant van de heuvel te bedekken.
Hij ontsierde het platteland en de schoonheid van ons dorp nog niet.
De kolenmijn begon nog maar net langzaam door het groen heen te dringen.
Ik kan nog steeds de stem van m'n zus Angharad horen.
Huw.
Angharad.
M'n vader en al m'n broers waren mijnwerkers en daar waren ze trots op.
- Gwilym Morgan, drie pond zeven stuivers. - Bedankt.
Ianto Morgan, drie pond, zeven stuivers.
Ivor Morgan, drie pond, zeven stuivers.
Davy Morgan, twee pond, vijf stuivers.
Owen Morgan, twee pond, vijf stuivers.
Jonge Gwilym Morgan, een pond, tien stuivers.
lemand begon te zingen
en de stemmen galmden door de hele vallei.
Want zingen zit ons in 't bloed.
Daarna wasten ze zich in de achtertuin.
M'n zus Angharad bracht de emmers met warm en koud water,
en ik hielp waar ik kon,
terwijl m'n vader en broers het kolengruis van hun ruggen schrobden.
Het meeste kwam er af, maar een deel zat er voor 't leven.
Het is het ereteken van de mijnwerker
en ik benijdde m'n vader en oudere broers erom.
Hoe ze ook schrobden, de steenkool bleef hardnekkig zitten.
Er stond altijd wel 'n groot stuk vlees voor m'n vader op tafel.
Tijdens de maaltijd werd er nooit gesproken.
Ik ben nooit iemand tegengekomen wiens conversatie het won van 'n goed maal.
M'n moeder was altijd in de weer.
Ze begon altijd als laatste te eten, en was als eerste klaar.
Mijn vader was het hoofd van ons gezin, maar mijn moeder was het hart.
Na de vaat werd het kistje op tafel gezet,
en werd het zakgeld uitgedeeld.
Niemand uit onze vallei had ooit 'n bank gezien.
Ons spaargeld stond op de schoorsteenmantel.
Mijn vader zei altijd dat geld besteed moest worden.
De mannen besteedden immers hun kracht en verstand om het te verdienen.
Ze deden beide even graag.
Maar altijd met een doel.
Bedankt, pappie.
Het huis uit, de straat over, zoals ik al honderd maal had gedaan.
Zachtjes, uit respect voor de kerk Dat was het eerste dat vader ons had geleerd.
Dan direct naar de winkel van Mrs Tossal,
voor de karamel waarop je uren kon kauwen.
En zelfs als hij op was en je slikte,
dan had je nog steeds de smaak in je mond.
Zelfs nu, vele jaren later, kan ik 't nog steeds proeven.
Het doet me denken aan zoveel goede dingen die er niet meer zijn.
Het was die middag dat ik Bron, Bronwyn voor 't eerst zag.
Ze kwam uit de volgende vallei om kennis te maken met m'n vader en moeder.
Woont Gwilym Morgan hier?
Jij bent vast Huw.
- Ben jij het, Bronwyn? - Ja.
Wat zie je er mooi uit.
Ik denk dat ik toen verliefd werd op Bronwyn.
Misschien is 't onzin om te denken dat een kind verliefd kan zijn, maar ik was dat kind.
Niemand weet hoe ik me voelde, behalve ikzelf.
- Ik ben trots in Ivor's plaats. - Ik ben juist trots.
Vind je Ivor leuk? Het lijkt maar 'n paar maanden geleden
dat hij hier nog rondliep met z'n mond open, zoals hij daar.
Dit is Bronwyn, ze wordtje zus.
We hebben al kennis gemaakt.
Wees voorzichtig met die mand. Er zit theebeschuit in.
Dit is niets voorjou. Jouw tijd komt nog wel.
Bronwyn en Ivor werden gehuwd door de nieuwe predikant, Mr Gruffydd,
die van de universiteit in Cardiff kwam.
Dit was de eerste keer dat ik hem zag.
Een man die niet dronken wordt en het ook niet mag en nooit zal doen.
Een man die nooit dronken wordt, Peter O'Pea.
Van m'n hiel tot m'n teen, van m'n teen tot m'n knie.
Ik loop wel op 'n rechte lijn, Peter O'Pea
- Goedenavond. - Dat is het zeker.
- Pardon. - Bedankt.
AANKONDIGING OP 3 AUGUSTUS
DALEN DE LONEN MET 1 SHILLING, 2 STUIVERS PER DIENST
VOOR ALLE ARBEIDERS IN DEZE MIJN C. EVANS, EIGENAAR
Vooruit. Ga weer aan 't werk.
Laat Dai Griffiths en Idris John naar 't kantoor van Mr Evans komen.
- Moeten we meekomen? - Dit is voor de oudere mannen.
- Ga naarje moeder thuis. - Maar...
Laat maar, Davy.
Kom.
- Waarom zijn jullie nog niet gewassen? - We hebben op u gewacht.
Het zijn maar 'n paar stuivers. We redden 't evengoed wel.
Nu wil ik wel eten.
Het komt door de daling van de steenkoolprijs.
- Gaje nu maar wassen. - Mogen we eerst wat zeggen?
Ze hebben u de ware reden niet verteld.
We verwachtten dit al sinds de ijzerfabriek in Dowlais dicht moest.
Wat heeft die met ons te maken?
Hun arbeiders willen hier werken tegen elk loon, daarom moest 't onze dalen.
Dit is nog maar 't begin. Wacht maar af.
Er komen meer loonsverlagingen, totdat er niets meer overblijft.
- Een goede arbeider verdient 'n goed loon. - Niet als er drie man voor elke baan zijn.
Waarom zouden ze meer betalen als dat niet nodig is?
Omdat de eigenaars geen onmensen zijn. Ze zijn net als wij.
Ze zijn niet zoals wij.
Hadden ze tijd voor u, toen u zojuist naar ze toeging?
- Nee. - Zij hebben macht en wij niet.
- Hoe wou je aan macht zien te komen? - Door middel van een vakbond.
Ik had nooit gedacht dat mijn zonen zulke socialistische onzin zouden uitkramen.
- Het is juist verstandig. - We moeten...
- Ik heb genoeg van deze onzin. - Maar vader...
Gaje maar wassen. Je moeder wacht.
Ik kan niet werkeloos toezien als ze m'n vader in de regen laten werken.
Stil, Davy.
- Heb je toestemming om te spreken? - Dit kan ik niet doodzwijgen.
- Ze proberen u te straffen omdat... - Goede manieren zijn belangrijker.
Wat gaan we eraan doen? U sterft van de kou als 't begint te sneeuwen.
Laten we 'n front vormen en dan zien hoe ze reageren.
De mannen wachten op 'n teken.
ledereen is er klaar voor.
Gebruik mij niet voorje politiek. Ik wil niet de oorzaak van 'n staking zijn.
Als ze dit met de afgevaardigde doen, wat gaan ze dan met de mannen doen?
Dat zien we wel. Zwijg nu maar en eet verder.
- Vader... - Genoeg.
- Maar... - Ga verder metje werk.
- Het is niet genoeg. - Spreek niet zonder toestemming.
Ik kom op tegen onrechtvaardigheid, toestemming of geen toestemming.
- Niet in dit huis. - In dit huis en erbuiten.
- Ga van tafel. - Ik ga van huis weg.
- Zeg tegen je vader dat 'tje spijt. - Het spijt me niet.
Ik sta achterje. We vinden wel 'n onderkomen in 't dorp.
Gwilym.
Jullie allemaal?
Voor de laatste keer: ga zitten en eet door.
We trekken uw autoriteit niet in twijfel.
Als goede manieren ons beletten de waarheid te spreken, hebben we liever geen manieren.
Pakje kleren en ga.
- Ik ga mee om voor ze te zorgen. - Stil, en ga door met de vaat.
Ik weet wel datje er bent.
Ze staken.
Wat betekent dit, Mr Gruffydd?
Het betekent...
..dat er iets in deze vallei voor altijd is verdwenen.
Ga naarje vader en moeder. Ze hebben je vandaag nodig.
De mannen staakten al tweeëntwintig weken toen 't winter werd.
Het was vreemd om alle mannen overdag op straat te zien.
Het had iets beangstigends.
Hun humeur werd steeds slechter,
omdat honger en wanhoop ze onredelijk begon te maken.
ledereen die niet hun vriend was, werd hun vijand.
Ze wisten dat m'n vader tegen de staking was geweest,
nu waren ze tegen hem.
Hebben de mannen 'n vergadering in de heuvels vanavond?
Je moet me erheen brengen.
Het is geen plek voor vrouwen.
Vanavond is er wel plek voor mij. Zowaar ik hier sta.
Laat me even spreken.
Ik ben Beth Morgan, zoals jullie weten.
Ik kom jullie zeggen wat ik van jullie denk, omdatjullie kwaad over m'n man spreken.
Jullie zijn lafaards datjullie je tegen hem keren.
Dat zou hij nooit doen. Dat weten jullie maar al te goed.
Hoe jullie nog in dezelfde kerk met hem kunnen zitten, begrijp ik niet.
Zeggen dat hij aan de kant van de eigenaars staat is stom en ronduit gemeen.
Ik wil nog een ding zeggen.
Als iemand mijn Gwilym ooit wat aandoet,
kom ik er wel achter wie 't was en dan vermoord ik hem.
En dit zweer ik bij God.
Hou vol. Ze hebben ons gehoord. Ze komen eraan.
Hij was net wakker.
Hij redt 't wel. Het is 'n wonder.
Uw kinderen zijn zo sterk als paarden, Mr Morgan.
Het is 'n wonder dat hij 't heeft overleefd.
Hij is dan ook 'n Morgan, hè.
Hij moet wat eten, Mrs Ivor. Een beetje soep...
..en een liefdevolle glimlach.
Paard.
- Goedendag. Wacht. - Huw was net wakker. Hij sprak met Bron.
- Wanneer is hij weer beter? - Dat is moeilijk te zeggen.
Z'n benen waren helemaal bevroren. Het zal wel 'n jaar of twee duren.
Maar ik kan niet beloven dat hij weer zal kunnen lopen. De natuur moet z'n gang gaan.
Let op je woorden. Hij heeft 't vast gehoord.
Ik dacht datje wel wat blijer zou kijken.
Ben je ***?
- Hoorde je wat de dokter zei? - Ja.
En geloofje het?
Je wilt toch weer kunnen lopen?
Dan moetje erin geloven.
Want dan zul je weer kunnen lopen. Wat de dokters ook zeggen.
Maar de natuur moet z'n gang gaan.
De natuur is de dienares van God.
Ze heeft haar koers al wel vaker moeten veranderen.
Je kent de bijbel toch wel?
Dan weetje dat wat eens is gebeurd, weer opnieuw kan gebeuren.
Geloofje me?
- Ja. - Mooi.
Je zult de eerste narcis op de berg zien.
- Ja, toch? - Dat klopt.
Dan zal 't gebeuren.
Ik wou bijna dat ik daar lag in jouw plaats,
als ik dit boek dan weer voor 't eerst kon lezen.
Schatteneiland.
- Ik wil u bedanken. - Ik doe gewoon m'n plicht.
Het is meer dan dat.
Huw is een goede jongen.
Dit is 'n goed gezin.
Ga maar liever naar binnen, anders wordt u ook nog ziek.
Komt u binnenkort eens eten?
Als de dokters hier niet meer nodig zijn.
- Ik zal ze snel wegjagen. - Mooi.
"Squire Trelawney, Dr Livesey, en de andere heren,"
"hebben me gevraagd om alles over Schatteneiland op te schrijven."
"Van begin tot einde. Alles behalve de ligging van 't eiland,"
"want er liggen nog steeds schatten."
"lk begin te schrijven in 1785."
"Het verhaal begint toen m'n vader het "Admiral Benbow"-herberg had."
Al deze boeken leven nog steeds in m'n gedachten.
Ik ben altijd blijven hopen en geloven.
De eerste maanden lag m'n moeder nog boven,
en we praatten door middel van klopjes.
Lente?
Daar ben je dan.
Kalm maar.
Daar.
Wacht.
De sneeuw is erin blijven hangen.
Je hebt 'n vrouw die in bed ligt en vreemden voor haar gezin laat zorgen.
Maar het is mijn vrouw.
Dat ben ik metje eens.
Wilt u wat zeggen?
Zeg nou wat.
Wat kan ik zeggen?
Je staat anders nooit metje mond vol tanden.
ledereen aan tafel.
Ianto.
Ik heb je al lang niet meer in de kerk gezien.
- Ik had het te druk. - Met welke zaken?
- De mijne. - Het was maar een vraag.
En ik heb geantwoord. Ik heb 't druk met de vakbond.
Vakbonden zijn 't werk van de duivel. Het loopt nog verkeerd metje af.
Ik doe tenminste wat in plaats van op m'n krent te zitten.
Hou op, voor ik iets zeg waar ik spijt van krijg.
We moeten dit uitpraten.
Waarom vind je dat we onzin verkopen in de kerk?
Vat het niet persoonlijk op.
Verklaarje nader.
Goed dan.
Jullie zijn zogezegd de hoeders van de kudde,
maarjullie laten jullie schapen in vuiligheid en armoede leven.
Als ze er wat van zeggen,
wordt ze de mond gesnoerd met de opmerking dat het de wil van God is.
Moeten wij schapen gehoed en gevild worden door 'n handvol eigenaars?
lk dacht dat de mens een evenbeeld van God was, niet dat van 'n schaap.
Ik heb mijn mening niet gegeven,
omdat ik niet tussen een meningsverschil in dit gezin wil komen.
Spreekt u maar.
Goed dan. Dit is wat ik ervan denk.
Ten eerste, hou je vakbond.
Je hebt hem nodig. Alleen zijn jullie zwak. Samen zijn jullie sterk.
Dat gaat samen met verantwoordelijkheid tegenover de anderen en jezelf.
Je kunt onrecht niet met onrecht bestrijden.
Wel met rechtvaardigheid en de hulp van God.
Stapt u uit uw rol, Mr Gruffydd?
U houdt zich met spirituele zaken bezig.
Ik hou me bezig met alles wat de mens en God aangaat.
De diakens zullen horen dat u het socialisme verkondigt.
- Mr Parry... - Laat de oude duivel.
- Mr Parry... - Hou op. Hij is onze gast.
- Breng hem 'n zelfgebrouwd biertje. - Hij kan 'n klap met de braadpan krijgen.
Miss Jenkins. Een mooi lied. U speelt toch harp? Vooruit, kom binnen.
Een mooi liedje...
We staan steeds bij u in 't krijt. U hebt onze familie weer herenigd.
Laat mij maar.
Uw handen. Dat is jammer.
Het is niet erg.
Hebt u ooit in de kolenmijnen gewerkt?
Tien jaar lang.
Tijdens m'n studie.
- Een beetje zeep. - Dat is niet nodig.
Daar moetje 'n man voor zijn, om 'n goede zakdoek te verpesten.
U bent een koning in de kerk, maar ik ben de koningin in mijn keuken.
U bent overal 'n koningin.
Wat bedoelt u daarmee?
Dat had ik niet moeten zeggen.
Waarom niet?
lk heb geen recht om u zo aan te spreken.
Als ik u dat recht kan geven,
dan krijgt u het.
De staking werd opgeheven, met de hulp van Mr Gruffydd en m'n vader.
Weer aan 't werk om de werkloosheid en de ontbering te vergeten.
De mannen gingen die ochtend met plezier de heuvel op.
- Een en negen. - Een en tien.
Niet iedereen kon aan de slag, want er waren te weinig banen.
En sommige beseften dat er nooit meer werk voor hen zou zijn in hun eigen vallei.
Het is in heel Zuid-Wales hetzelfde.
In Cardiff staan de mensen in de rij voor brood van de staat.
Dat is niets voor ons.
We zouden graag ons deel van 't spaargeld hebben en vertrekken.
- Waar gaan jullie heen? - Amerika.
- Je krijgt mijn deel ook. - En dat van mij.
Alleen het onze.
- We willen geen liefdadigheid. - Het is gezond verstand.
Alleen ons eigen deel.
Zeg dit niet aan je moeder. Laat deze dag maar voorbijgaan.
Je hoeft niets meer te zeggen.
Ik heb 't gehoord.
Amerika.
M'n kindjes.
Zullen we uit de bijbel voorlezen?
Welk stuk?
Jesaja 55.
Die twee zijn weg. Dat is nog maar 't begin.
Jullie zullen allemaal een voor een weggaan.
Ik zal u nooit verlaten.
Als jij me ooit verlaat, zal het me spijten dat ik ooit kinderen heb gekregen.
Waarom hebt u ze gekregen?
Dat vraag ik me ook af.
Misschien om m'n handen in 't sop te houden en m'n gezicht boven 't vuur.
Voor Mr Ivor Morgan.
Het komt van Windsor Castle.
"Mr Ivor Morgan wordt bevolen om te verschijnen voor Hare..."
"Hij wordt bevolen om te verschijnen voor Hare Majesteit in Windsor Castle,"
"met andere leden van z'n koor, op 14 mei tussen drie en vijf uur."
"Om voor de koningin te zingen."
Van deze dag had ik alleen kunnen dromen.
Idris, Owen, jullie allemaal. Haal iedereen uit alle omringende valleien.
Davy, ga naar de andere mijnen. Nodig iedereen uit.
Ianto, ga bier halen in de Three Bells. ledereen is hier vanavond welkom.
Jullie krijgen 'n waardig afscheidsfeest.
Vader, ik ben zo dankbaar dat ik leef.
Ik ben dankbaar voor wat ik heb, en ik ben dankbaar voor deze nieuwe zegen.
Want U bent onze Vader, maar onze koningin is onze moeder.
Steun haar in moeilijke tijden,
En geef haar geen te zware zorgen op haar leeftijd.
En geef die zachtheid en kracht en energie ook
aan de stemmen die voor haar zullen zingen.
Amen.
Gwilym. Owen.
Goedemorgen. Angharad is naar de markt.
Angharad? lk kom Huw bezoeken.
Huw?
- De narcissen staan in bloei. - Waar zijn je kleren?
Onder m'n kussen. Ze liggen al maanden klaar voor vandaag.
Kom mee, dan plukken we een boeket dat een koningin waardig is,
voorje goede moeder.
Dat doe ik.
We zijn er bijna.
- Kijk uit voor die tak. - Het is leuk.
Gaat het?
Gaat het?
Nu is 't makkelijk.
Zo.
Cwm Rhondda.
Je kunt lopen, als je 't probeert.
Kom op. Je kunt lopen.
Huw. Loop.
Goed zo. Vooruit.
Zie je wel?
Wat 'n jongen.
Je hebt geluk gehad.
Het is 'n geluk datje hebt geleden en datje al die maanden in bed hebt gelegen.
Want God heeftje de kans gegeven om de kracht in jezelf te vinden.
Net zoals je vader z'n lamp schoonmaakt om goed licht te hebben,
zo moetjij je geest rein houden.
Hoe dan?
Door te bidden.
En daarmee bedoel ik niet roepen en prevelen,
en je zoals een zwijn in religieus sentiment wentelen.
Bidden is een ander woord voor goed nadenken.
Als je bidt, denk dan na.
Denk na over watje zegt.
Maakje gedachten krachtig,
dan zullen je gebeden ook krachtig zijn.
En dan wordt die kracht een deel van je lichaam en geest.
De eerste plicht van deze nieuwe benen, is om je op zondag naar de kerk te brengen.
- Dat zullen ze doen. - Wat 'n jongen.
Geef me je hand.
Vooruit.
Blijft u alstublieft zitten. Er is 'n vergadering van de diakens.
Meillyn Lewis.
Kom naar voren.
Uw zonden hebben u achterhaald.
En nu moet u de tol betalen zoals alle vrouwen van uw soort.
U hebt een kind gebaard tegen de Geboden in.
Het gebed is vergeefs voor mensen zoals u.
U zult in duisternis leven tot u uw lesje hebt geleerd.
Meillyn Lewis, geeft u uw zonde toe?
Bereid u dan maar voor op uw straf.
Hou op. Laat haar met rust, huichelaar.
- Laat mij maar, Mr Morgan. - Ga zitten.
Angharad.
Hoe kun je dit aanzien? Gemene oude mannen die haar meer pijn willen doen.
Dat is het woord van God niet. "Ga en zondig niet meer," zei Jezus.
- U kent de bijbel goed, maar het leven niet. - Ik weet dat zij niet slechter is dan ik.
Wat weten de diakens er nou van?
Wat weten zij er nou van hoe het is voor een 'n arm meisje wanneer...
Wanneer ze zoveel van 'n man houdt dat hem 'n ogenblik niet zien al 'n marteling is?
- Doet het pijn, Huw? - Rustig maar.
Ik ben nu 'n man. Wil je uit de keuken gaan?
Dus je bent nu een man?
Lastering, heiligschennis en huichelarij.
Kan 'n man niet eens z'n pijp roken en de krant lezen?
Hou toch op.
Kom binnen.
Wat heeft dit...
Goedemorgen.
- Ga zitten. - Bedankt.
De eigenaar van de mijn in eigen persoon.
Ter zake nu.
Ik ben hierheen gekomen om delicate zaak te bespreken.
- Toch geen moeilijkheden? - Nee.
Maar het houdt me bezig.
Ik wil u vragen
of mijn zoon lestyn
de toestemming krijgt...
- Gezondheid, Morgan. - Dank u.
- Waar was ik? - "Toestemming"?
Dat mijn zoon lestyn
de toestemming krijgt om, met de instemming van uw dochter,
met haar om te gaan. Dat was het.
We zijn 'n heel trots gezin.
Dat weet ik.
Maar ik kan hier niets aan doen. Maar die jonge snaak...
Uw zoon heeft toestemming om met mij te komen praten.
Bedankt. Ik ben u dankbaar.
Oud Welsh bloed en zo.
Ik ben u zeer dankbaar.
Vooruit. M'n schoenen. Haal m'n schoenen.
Ga naarje kamer. Heb jij geen greintje fatsoen?
Haal je handen uit... Zoek m'n schoenen.
Waarom doen jullie je jasjes niet aan?
Mr Morgan?
Ga zitten.
Dit is mijn vrouw, Mrs Morgan.
Hoe maakt u het?
lk kom uw toestemming vragen om met uw dochter Angharad te praten.
Dit zijn m'n zonen.
Ik ken ze wel.
Gezondheid.
Jij hoort hier niet te zijn.
Ik kon niet nog een nacht in onzekerheid doorbrengen.
Wat is er gebeurd? Is er iets mis?
- Mis? - Je weet best wat ik bedoel.
Waarom gedraag je je anders tegen mij? Waarom ben ik plots 'n vreemde?
Heb ik iets verkeerd gedaan?
Nee.
Het is mijn fout.
Je moeder sprak met me na de kerkdienst.
Ze is blij met 't idee datje het altijd goed zult hebben.
Met lestyn Evans.
- Je kunt 't niet beter treffen. - Ik wil hem niet.
Ik wil jou.
Angharad?
lk heb hier ook vele nachten over nagedacht.
Toen ik deze baan aannam wist ik wat 't inhield.
Het betekent opoffering en toewijding.
Het betekent m'n hele leven... Het sluit alles uit.
Ik was bereid om dat te doen.
Maar om het met iemand anders te delen...
Ik kan je niet armoedig laten rondlopen,
afhangend van liefdadigheid voor een goede maaltijd.
Onze kinderen zien opgroeien in afdankertjes,
en wij God dankend voor het ouderschap in een huis vol rommel.
Ik kan zo'n leven wel aan, omwille van m'n werk.
Maar ik zou 'n moord begaan...
..als jij 20 jaar te vroeg grijs wordt.
Waarom dan?
Waarom zou je 'n moord begaan?
Ben jij 'n man of een heilige?
lk ben geen heilige. Maar ik heb wel 'n plicht tegenoverjou.
Laat me die vervullen.
Wordt er niet gezongen op de bruiloft van m'n dochter, Dai Bando?
Goed dan. Er kan 450 liter water in het bad.
"A" giet er 90 liter per minuut in,
en "B" 45 liter per minuut.
- Hebt u dat, Mr Morgan? - 90 en 45 liter.
"C" is een gat waardoor er 22 liter water per minuut wegstroomt.
Hoe lang duurt het voor het bad vol is?
Dat is belachelijk. Proberen om 'n bad met gaten te vullen.
Het is 'n rekensom. Een nadenkertje.
- Voor z'n toelatingsexamen. - De nationale school.
Wat 'n belachelijke sommen. Wie giet er nu water in 'n bad met gaten?
- Dat is gekkenwerk. - Het is om te zien of de jongen kan rekenen.
Getallen, niets anders. Hoeveel liter en hoe lang.
In 'n bad met gaten.
Nu weet ik waarom ik zoveel zonen heb.
Het is jouw schuld, Beth Morgan.
Hebt u nog wat anders?
Het decimaalpunt.
Het decimaal...
Het decimaalpunt en vrede in m'n huis.
- Ga toch weg. - Het wordt al laat.
Ik moet ervandoor. We hebben het er morgen wel over.
Goedenacht.
ledereen herinnert zich z'n eerste dag op 'n nieuwe school toch nog?
De lange wandeling alleen over de heuvels naar de volgende vallei.
De eerste van de familie die naar 'n nationale school gaat.
Ben jij de nieuwe jongen?
Je bent te laat.
Wat 'n klein vuil straatvegertje.
Wie is je familie?
- Waar kom je vandaan? - Cwm Rhondda.
Cwm Rhondda?
Een klein genie uit de kolenmijnen.
En daar moet ik 'n ontwikkeld mens van maken.
Ben je in de stal geboren?
Sluit de deur.
Er zit modder aan je laarzen.
Ze waren schoon toen ik van huis ging.
Je moet me met "sir" aanspreken, of ik neem je onder handen.
Ga hier maar zitten.
Kom hier, vies klein straatvegertje.
Wat hebben we hier?
Een potloodkoker.
En nog mooi ook.
Je hebt mijn potloodkoker stukgemaakt.
Mervyn, hou op. Je doet hem pijn.
Ik ben gevallen op de berg.
Heb je gewonnen?
Ianto.
- Ga Dai Bando halen. - Goed.
Wil je morgen nog naar school?
Goed. Je krijgt 'n stuiver voor elke kras op je gezicht, een kwartje voor 'n bloedneus,
een shilling voor 'n blauw oog, twee voor 'n gebroken neus.
Gwilym. Hou op. Als je nog eens vecht,
dan spreek ik niet meer tegen je.
Breekje neus maar. Je breekt m'n hart, telkens als je de deur uitgaat.
- Jongens moeten vechten. - Vechten?
Nog zo'n afstraffing overleeft hij niet.
Hij is niet afgestraft.
Hij heeft 'n pak rammel gekregen.
Binnenkort is hij degene die de klappen uitdeelt.
Dai Bando. Kom binnen.
- Goedenavond. - Laat uw hoed maar af.
Dai Bando gaatje leren boksen.
Eerst vechten. Er zijn te veel boksers die niet eens kunnen vechten.
- Boksen is een kunst. - Dat klopt.
Maak eens een kopje thee voor ons.
Thee?
Geen thee, Mrs Morgan.
Hij is in training.
Een glas bier, graag.
Baden vol gaten.
En nu boksers.
Heeft onze kleine mijnwerker z'n favoriete sport weer beoefend?
- Mr Phillips, krom je rug. - Dat wil ik niet.
Mr Wells, krom je rug.
Stop dit tussen je tanden.
Bijt er hard op.
Onze scholier.
- Jongen toch. - Zoiets heb ik nog nooit gezien.
- Is dat op school gebeurd? - Tot op het bot. Wie was het?
- Mr Jonas? - We gaan 's met hem babbelen.
- Nee. - Waarom niet?
- Ik heb de regels gebroken door te vechten. - Daar zijn geen regels voor.
- Maar hij had me gezegd... - Onzin. Ik...
Stil maar.
Dit is Huw's probleem. Hij beslist.
Je zegt het maar en we geven hem ervan langs.
Laat hem met rust.
Onze kleine broer wordt een echte man.
Hiermee worden afstanden gemeten en...
- Ja? - Juist.
- Goedemorgen, Mr... - Jonas.
Mr Jonas. Dan zijn we aan 'tjuiste adres.
Waarmee kan ik u helpen?
Men is nooit te oud om te leren, is het niet zo, Mr Jonas?
lk ben zelf ook ooit naar school gegaan.
- Maar het lag me niet zo. - Wat wilt u?
Kennis.
Hoe zou u een stok meten?
- Met de lengte. - En wat denkt u van 'n man
die 'n stok gebruik om iemand te slaan die veel kleiner is?
- Zeg het maar. - U bent goed met uw stok.
Maar boksen is mijn specialiteit en ik volg de standaard regels.
Lang mogen ze blijven.
En ik laat u graag delen in m'n kennis.
Mr Mottshill. Mr Mottshill.
Hou hem vast.
Om 'n goed bokser te zijn, moetje een goede rechtse hebben.
Begrijpt u?
Zo strafje iemand met 'n rechtse en 'n linkse.
Je moet erje ziel inleggen...
Meneer heeft het tegen u.
- Zet hem overeind. - Vooruit. Overeind.
Op uw plaats.
Mag ik even jullie aandacht?
lk ben niet gewend om in publiek te spreken...
- Alleen in de kroeg. - Maar nu...
Doe dit nooit. Het is tegen de regels om iemands neus te breken. Nu de...
- Hij wordt nooit een goede bokser. - Hij heeft er geen aanleg voor.
Mr Gruffydd.
Ivor is in de schacht onder 'n kolenwagen terechtgekomen.
- Onze eerste kleinzoon is geboren. - De ene wordt geboren en de andere sterft.
Zeg dat maar eens tegen het meisje boven.
- Stil nou maar. Word niet zo boos. - Het kan me niet schelen.
ledereen mag me horen.
Het is goed. Met lof.
Onze zoon is 'n scholier.
Wat is dit? lk begrijp het niet.
Het is Latijn.
Waarom geen Welsh of zelfs maar Engels?
Het is in.
Fransozen, decimaalpunten en badkuipen met gaten.
Arme Huw. Ze hebben je hoofd vol Latijn gepropt.
- Hou jij je mond maar, schat. - De baby wordt wakker van je geschreeuw.
Daar is de knapperd. Hij is 't evenbeeld van m'n vader.
Wat 'n onzin.
Nou dan. Wat zal 't worden?
Op school in Cardiff, dan naar de universiteit om advocaat of dokter te worden?
Dr Huw Morgan. Oom Huw, dat zal wat worden.
Met een mooi paard en 'n zwart pak, met 'n gesteven hemd.
Goed zo, kleintje. Een glas karnemelk voorjou,
met al je kennis.
En wat theebeschuit van Bron.
Moet dat van mij aan de varkens gegeven worden?
Dat heb ik gisteren al opgegeten, en het is de dag dat Bron theebeschuit maakt.
Het spijt me. Ik heb alleen maar krentenbrood gemaakt.
En er is niemand om 't te eten.
Ik ben zo eenzaam zonder hem.
Elke nacht leg ik al z'n kleren klaar.
Maar 's ochtends liggen ze er nog steeds.
Zo eenzaam ben ik.
Ik wil Bron hier laten intrekken, als zij dat wil.
Dat gaat niet.
Er is maar een vrouw des huizes.
Wat gaje doen?
Met u de steenkoolmijn in.
Gebruikje verstand. Dat is niks voorjou.
Waarom wil je geen 'n fatsoenlijke baan?
Zijn jij en z'n broers dan 'n stel schurken?
Toe nou. Ik heb 't beste voor met de jongen.
Als hij 'n goed man wordt als jij en z'n broers ben ik allang blij.
Ik denk aan z'n toekomst. In onze tijd was 't anders.
Er was geld te verdienen als je je best deed. Maar Huw is 'n scholier.
In de mijn heeft hij niks aan z'n verstand.
Dat zou ik liever doen.
Goed dan.
Beslis het zelf maar.
Maar vergeet niet dat hetje eigen keuze is geweest.
De kolenmijn.
- Dan wordt het de kolenmijn. - Mooi.
- Waar gaje heen? - Me bezatten.
Bron?
- Ik ga de mijn in. - Is dat zo?
Dat zal wat worden.
Mag ik hier komen wonen en je mijn loon geven?
- Jij woont bij je moeder. - Zij heeft me gestuurd.
- Uit medelijden. - Uit gezond verstand.
Als je elke nacht kleren klaarlegt, laat het dan de mijne zijn.
- Goede jongen. - Ja of nee?
- Ja. - Mooi.
Ik ga m'n bed halen.
- Nu is hij dus 'n man? - Kan ik zo'n man nog dragen?
Vijf shilling.
Zeven en twee pence.
- Loop door. - Bedankt.
Drie shilling.
Twee en negen.
Een pond twee.
Twee pond tien.
Ontslagen, Morgan.
Doorlopen.
Twee pond tien.
Ontslagen, Morgan.
Een pond tien.
En zo overkwam het Ianto en Davy, de beste werkers van de mijn,
maar hun loon was te hoog.
Wilt u ons uit de bijbel voorlezen?
"De Here is mijn herder, mij ontbreekt niets."
"Hij doet mij nederliggen in grazige weiden;"
"Hij voert mij aan rustige wateren."
"Hij verkwikt mijn ziel."
"Hij leidt mij in de rechte sporen om zijns naams wil."
"Zelfs al ga ik door een dal van diepe duisternis,"
"lk vrees geen kwaad, want Gij zijt bij mij."
"Uw stok en uw staf die vertroosten mij."
"Gij richt voor mij een dis aan voor de ogen van wie mij benauwen;"
"Gij zalft mijn hoofd met olie,"
"mijn beker vloeit over."
Van Owen and Gwil naar Angharad in Kaapstad.
Hier naar Ianto in Canada,
en daar naar Davy in Nieuw Zeeland.
En u bent de ster die vanuit dit huis op hen schijnt,
over alle continenten en oceanen heen.
Helemaal?
Hoe ver schijn ik dan, als 't allemaal op 'n stukje papier kan?
Het is een kaart van de wereld om je te laten zien waar ze zijn.
Ik weet waar ze zijn zonder kaarten of tekeningen of potloden.
Ze zijn hier.
Toen kwam Angharad weer terug uit Kaapstad zonder haar man.
Ze kwam niet naar huis, maar verbleef in het huis van de Evans.
Haar huis, op de top van de heuvel.
- Ik kom voor Mrs Evans. - Wie bent u?
Huw Morgan.
Haar broer, nietwaar?
Kom binnen.
Huw.
Mrs Nicholas, brengt u ons thee?
Ga zitten.
Wat ben je gegroeid.
- En veranderd. - Jij ook.
Ik zie er ziek uit en moet mezelf wat beter verzorgen.
ledereen die me komt bezoeken zegt het. Zeg het maar, dan hebben we dat gehad.
Maar vertel me het nieuws.
Hoe gaat het...
Hoe gaat met alle jongens en meisjes die we kenden?
De meisjes van Jenkins zijn getrouwd.
Maldwyn Hughes studeert voor dokter.
Rhys Howell werkt bij een notaris, en stuurt elke week tien shilling naar huis.
En Mr Gruffydd...
..is nog steeds 't eerst op en gaat 't laatst slapen.
Hoe maakt ie het?
Niet zoals vroeger.
Is hij ziek?
Van binnen.
In z'n ogen en in z'n stem.
Net zoals jij.
Ga naar huis.
- Het spijt me. - U had toch om thee gevraagd?
Laat maar, Mrs Nicholas. Ik schenk wel.
Ik schonk altijd in voor de moeder van Mr lestyn.
Ik schenk wel.
Een nieuwe bazin is net als nieuwe lakens.
Een beetje stijf,
maar dat gaat er wel uit.
Waarom is ze hier?
Ze werkt hier al 37 jaar.
Dat zegt ze zo'n 60 keer per dag.
- Drink 'n kopje thee. - Wil je toch niet dat ik ga?
Het spijt me dat ik zo bits was.
Blijf alsjeblieft.
Ik probeerde het aan moeder te vertellen, maar...
Het is niet aan mij om 't te zeggen.
Ik ben alleen maar de meid.
37 jaar werk ik er al,
en nu vervloek ik elke dag.
De oude heer deze huizes herrijst vast nog uit z'n graf.
Alleen de grafzerk houdt hem tegen.
Wat is er dan, Mrs Nicholas?
Echtscheiding.
Echtscheiding.
Ik zeg niets. Maar dat is waar ze aan denkt.
Ze is hier toch zonder haar man, nietwaar?
En waarom? Omdat ze verliefd is op die predikant.
Ik zei predikant. Het is Mr Gruffydd.
Maar hij is niet eens in de buurt van 't huis gekomen.
Wat maakt dat nou uit?
Ga verder metje werk.
We houden onze mond, Mrs Nicholas.
Je bent 'n vuile leugenaar.
- Kalm maar. - Laat me hem 'n beurt geven.
Leugenaar.
Zoals de sintel zich over de vallei had verspreid,
zo verspreidde de zwartheid zich in de gedachten van de mensen.
Voor de eerste keer was onze deur overdag op slot.
Wat is er?
Problemen met de barbaren?
Wat is dit nou? Kijkje handen eens.
Evan John.
Hij zei dingen over Angharad en Mr Gruffydd.
Zelfs de kinderen.
Je hebt 't goed gedaan.
- Ik ben terug voor 't ontbijt. - Gaje niet naar de kerk?
Als ze dit doen,
ga ik nooit meer naar de kerk, zolang ik leef.
Ik hou de lakens van je bed warm.
- Wat ben je toch 'n schat. - Loop toch heen.
Wat is er met de kerk?
Vanavond, na de dienst,
houden de diakens 'n vergadering over Angharad.
Angharad? Maar ze heeft niets gedaan.
Dat is genoeg voor mensen die altijd het slechtste denken.
M'n kleintje.
Ik hoop dat wanneerjij groot bent, hun geroddel minder schade zal aanrichten.
- Moet Angharad op de vergadering zijn? - Niemand van ons zal er zijn.
Maar de schande is er wel.
Ik ga wel.
Dit is de laatste keer dat ik in deze kerk zal spreken.
Ik verlaat de vallei met spijt,
voor zij die me hier geholpen hebben,
en die me hebben laten helpen.
Maar...
tegen alle anderen,
die alleen maar bewezen hebben dat ik m'n tijd hier verspild heb,
heb ik maar een ding te zeggen.
Niet een van jullie heeft de moed gehad
om me van iets te beschuldigen.
Maar toch, als er gezondigd is,
ben ik de zondaar.
Wil iemand me hier en nu beschuldigen?
Nee.
Jullie zijn lafaards en huichelaars.
Maar ik verwijtjullie niks.
Het is net zo goed mijn fout als die van jullie.
Het geroddel,
de kleingeestigheid die jullie getoond hebben,
betekenen dat ik gefaald heb om jullie met mijn lessen te bereiken.
Toen ikjong was, dacht ik dat ik de wereld met de waarheid zou overwinnen.
Ik dacht dat ik een leger zou leiden waar Alexander alleen maar van kon dromen.
Niet om landen te overwinnen, maar om de mensen vrij te maken.
Met de waarheid.
Met de gouden klank van het woord.
Maar slechts enkelen hebben 't gehoord.
Maar 'n paar hebben 't begrepen.
De rest van jullie zat in z'n zwarte kleren in de kerk.
Waarom komen jullie hierheen?
Waarom kleden jullie je huichelarij in het zwart om op zondag voor God te paraderen?
Uit liefde? Jullie hebben bewezen datjullie harten te verlept zijn
om liefde van jullie Heilige Vader te ontvangen.
Ik weet waarom jullie kwamen.
Ik zag het op jullie gezicht, elke zondag dat ik hier voorjullie stond.
Het is angst die jullie hier brengt. Verschrikkelijke, bijgelovige angst.
Angst voor de vergelding Gods.
Een vuurbal uit de lucht,
de wraak van de Heer, en de gerechtigheid van God.
Maarjullie zijn de liefde van Jezus vergeten.
Jullie hebben zijn offer genegeerd.
Dood. Angst.
Vlammen, ellende, en zwarte kleren. Hou je vergadering maar.
Maar als je het doet in de naam van God en in zijn huis,
dan lasterje Hem en Zijn Woord.
Wacht. Er is een vergadering.
Liefste Angharad,
Ik ga weg uit de vallei en...
- Ik ben blij datje er bent. - Bedankt.
Kan ik iets doen?
Ja.
Je kunt me een grote dienst bewijzen.
Dit horloge.
Een geschenk van m'n vader toen ik predikant werd.
Het heeft onze fijne tijd samen aangewezen.
- Pak aan. - Nee.
Je bewijst me een dienst.
We hoeven geen handen te schudden.
We zullen in elkaars gedachten leven.
Mr Gruffydd, gaje Angharad niet bezoeken voorje weggaat?
Dat wil ze.
Als ik haar weerzie,
kan ik niet meer weggaan.
Vaarwel.
Je bent 'n goede vriend.
Wat is er? Brand of overstroming of zo?
Een instorting, zeggen ze.
- Breng me er heen. - In die duisternis?
Je kan zelfs in daglicht niet goed meer zien doorje geboks.
Ik kan een houweel nog steeds dieper krijgen dan de anderen. Breng me erheen.
Mannen. Vrouwen. Degenen met familie.
Laat ze bij de schacht.
- Gwilym Morgan? - Nog niet.
Mr Gruffydd? Hij was diep.
- M'n vader? - Nog niet, Mrs Evans.
Angharad...
Wie is er hier voor Gwilym Morgan en de anderen?
lk. Hij ligt me na aan 't hart.
Kom, Cyfartha.
Ik ben 'n lafaard.
Maar ik hou je jas wel vast.
Je bent 'n goede jongen.
Hij verscheen net aan me.
Ivor was bij hem.
Hij heeft met me gesproken,
en zei me dat hij veel moois had gezien.
Kijk.
Mannen als m'n vader sterven niet.
Ze zijn nog bij me. Even echt in gedachten als in 't echte leven.
Liefdevol en voor altijd geliefd.
Mijn vallei was toen zo groen.
HET EINDE
Ondertiteling Visiontext: Elke Bryssinckx
DUTCH