Tip:
Highlight text to annotate it
X
Dit is de ESOcast!
Geavanceerde wetenschap en een kijkje achter de schermen bij ESO,
de Europese Zuidelijke Sterrenwacht,
op zoek naar de uiterste grenzen met Dr Joe Liske, alias Dr J.
Hallo en welkom bij deze speciale aflevering van ESOcast.
In de aanloop naar ESO's 50ste verjaardag in oktober 2012
laten we acht bijzondere hoogtepunten zien.
Een overzicht van 50 jaar onderzoek van de zuidelijke sterrenhemel.
Speuren naar leven
Ooit nagedacht over leven in het heelal?
Bewoonde planeten die om verre sterren draaien?
Astronomen doen dat --- al eeuwenlang.
Want: met zo veel melkwegstelsels, met elk zo veel sterren,
hoe kan de aarde dan uniek zijn?
In 1995 ontdekten de Zwitserse astronomen Michel Mayor en Didier Queloz
de eerste exoplaneet rond een normale ster.
Sindsdien hebben planetenjagers vele honderden van deze werelden ontdekt.
Groot en klein, heet en koud, en in verscheidene soorten omloopbanen.
Nu staan we op het punt een tweelingbroertje van de aarde te ontdekken.
En in de toekomst: een planeet met leven ---- de heilige graal van astrobiologen.
De Europese Zuidelijke Sterrenwacht speelt een belangrijke rol
in de zoektocht naar exoplaneten.
Michel Mayors team vond er al honderden vanaf Cerro La Silla,
ESO's eerste standplaats in Chili.
Hier is de CORALIE spectrograaf,
een instrument op de Zwitserse Leonhard Euler Telescoop.
Het meet piepkleine schommelingen van sterren, veroorzaakt door de zwaartekracht van eromheen draaiende planeten.
ESO's eerbiedwaardige 3,6-meter telescoop jaagt ook op exoplaneten.
De HARPS-spectrograaf is de meest nauwkeurige ter wereld.
Tot nu toe heeft hij meer dan 150 planeten ontdekt.
Zijn grootste trofee:
een rijk systeem dat ten minste vijf en misschien zelfs zeven buitenaardse werelden telt.
Maar er zijn meer manieren om exoplaneten te vinden.
De Deense telescoop van 1,5-meter hielp een verre planeet ontdekken
die slechts vijf keer zwaarder is dan de aarde.
De truc? Zwaartekrachtslenzen.
De planeet en zijn moederster passeren voor een heldere achtergrondster langs,
die het beeld vergroot.
En in een enkel geval, kun je zelfs een exoplaneet in beeld krijgen.
In 2004 nam NACO, de adaptieve-optiekcamera op de Very Large Telescope,
de eerste foto ooit van een exoplaneet.
De rode stip op deze afbeelding is een reuzenplaneet die rond een bruine dwergster draait.
In 2010 ging NACO nog een stap verder.
Deze ster staat op 130 lichtjaar van de aarde.
Hij is jonger en helderder dan de zon, en heeft vier planeten in wijde omloopbanen.
NACO's arendsoog maakte het mogelijk om het licht van planeet c te meten.
--- een gasreus die tien keer zo zwaar is als Jupiter.
Ondanks de gloed van zijn moederster,
kon een spectrum worden gemaakt van het zwakke licht van de planeet,
dat details van zijn atmosfeer onthulde.
Tegenwoordig worden veel exoplaneten ontdekt wanneer ze hun moederster passeren.
Als we precies tegen de zijkant van de planeetbaan kijken,
passeert de planeet bij elke omloop voor de ster langs.
De kleine, regelmatige 'dipjes' in de helderheid van het sterlicht
verraden de aanwezigheid van een ronddraaiende planeet.
De TRAPPIST telescoop op La Silla helpt bij de zoektocht naar deze overgangen.
En in de tussentijd
heeft de Very Large Telescope een planeetovergang in groot detail bestudeerd.
Hier is GJ1214b, een superaarde die 2,6 keer zo groot is als onze thuisplaneet.
Tijdens een overgang absorbeert de atmosfeer van de planeet licht van zijn moederster.
ESO's gevoelige FORS-spectrograaf toonde aan dat GJ1214b
een hete en stomende sauna-wereld kan zijn.
Gasreuzen en sauna-planeten zijn ongastvrij voor leven.
Maar de jacht is nog niet gestaakt.
Binnenkort wordt het nieuwe SPHERE-instrument geïnstalleerd op de VLT.
SPHERE zal zwakke planeten kunnen onderscheiden in de gloed van hun moederster.
In 2016 komt de ESPRESSO-spectrograaf aan bij de VLT
om het huidige HARPS-instrument te overtreffen.
En ESO's Extremely Large Telescope zal, zodra hij gereed is,
wellicht bewijs vinden voor buitenaardse biosferen.
Op aarde hebben we leven in overvloed.
Noord-Chili draagt bij met condors, vicuña's, vischacha's en gigantische cactussen.
Zelfs de dorre Atacama-woestijngrond wemelt van de taaie microben.
We hebben de bouwstenen van leven gevonden in de interstellaire ruimte.
We hebben ontdekt dat er planeten in overvloed zijn.
Miljarden jaren geleden brachten kometen water en organische moleculen naar de aarde.
Zouden we niet kunnen aannemen dat hetzelfde ook elders gebeurt?
Of zijn we alleen?
Het is de grootste vraag ooit.
En het antwoord ligt binnen handbereik.
Dit was Dr J, met een speciale aflevering van de ESOcast!
Graag tot de volgende keer, voor een nieuw kosmisch avontuur.
ESOcast wordt geproduceerd door ESO,
de Europese Zuidelijke Sterrenwacht.
ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht,
is de vooraanstaande intergouvernementele organisatie voor wetenschap en technologie binnen de sterrenkunde.
Van zowel aardse als ruimte-observatoria, is ESO het meest productieve observatorium ter wereld.
Transcriptie door ESO; vertaling door Marieke Baan