Tip:
Highlight text to annotate it
X
Dit is de ESOcast!
Geavanceerde wetenschap en een kijkje achter de schermen bij ESO,
de Europese Zuidelijke Sterrenwacht.
Op zoek naar de uiterste grenzen, met Dr Joe Liske, alias Dr J.
Hallo en welkom bij deze speciale aflevering van de ESOcast.
In de aanloop naar ESO's 50ste verjaardag in oktober 2012
laten we acht bijzondere hoogtepunten zien.
Een overzicht van 50 jaar ESO-onderzoek van de zuidelijke sterrenhemel.
De blik omhoog
167.000 jaar geleden explodeerde een ster in een klein sterrenstelsel rond de Melkweg.
Op het moment van de explosie,
was *** sapiens net begonnen met rondtrekken over de Afrikaanse savanne.
Maar niemand kon het kosmisch vuurwerk zien,
omdat het licht van de explosie nog maar net aan zijn reis naar de aarde was begonnen.
Tegen de tijd dat het licht van de supernova 98% van zijn reis had afgelegd,
waren Griekse filosofen nog maar net aan het nadenken over de aard van de komsos.
Net voordat het licht de aarde bereikte,
richtte Galileo Galileï voor het eerst een eenvoudige telescoop op de hemel.
En op 24 februari 1987
toen de lichtdeeltjes van de explosie eindelijk onze planeet bereikten,
konden astronomen de supernova heel precies waarnemen.
Supernova 1987A
lichtte de zuidelijke hemel op -
maar was niet te zien vanuit Europa of de Verenigde Staten.
ESO had toen zijn eerste grote telescopen in Chili gebouwd,
waardoor sterrenkundigen het kosmische spektakel vanaf de eerste rij konden aanschouwen.
De telescoop is het belangrijkste gereedschap
om de raadsels van het universum op te lossen.
Telescopen verzamelen veel meer licht dan het menselijk oog,
waardoor ze ook zwakke sterren kunnen zien en we verder de ruimte in kunnen kijken.
Net als vergrootglazen tonen telescopen veel meer details.
En, uitgerust met gevoelige camera's en spectrografen,
voorzien ze ons van een schat aan informatie over planeten, sterren en sterrenstelsels.
De eerste ESO-telescopen op La Silla vormden een bonte verzameling,
van kleine, nationale instrumenten
tot grote astrografen en groothoek-camera's.
De 2,2-meter telescoop - nu bijna 30 jaar oud -
produceert nog steeds de prachtigste beelden van de kosmos.
Op het hoogste punt van Cerro La Silla
staat het grootste wapenfeit uit de vroege ESO-jaren - de 3,6-meter telescoop.
Met zijn 35 jaar leidt hij nu een tweede leven als planetenjager.
Zweedse astronomen bouwden een glimmende spiegel van 15 meter doorsnede
om de microgolven te meten van koude wolken in het heelal.
Samen hebben deze telescopen het universum helpen te ontrafelen waarin wij leven.
De aarde is slechts een van de acht planeten in het zonnestelsel.
Van de kleine Mercurius tot de reusachtige Jupiter,
zijn deze rotsachtige werelden en gas-bollen de overblijfselen van de vorming van onze zon.
De zon, op zijn beurt, is een dertien-in-een-dozijn-sterretje in de Melkweg.
Een speldenprikje licht tussen honderden miljarden vergelijkbare sterren -
zowel opgezwollen rode reuzen, geïmplodeerde witte dwergen
als snel draaiende neutronensterren.
De spiraalarmen van de Melkweg zijn bezaaid met gloeiende nevels,
die heldere clusters van pasgeboren sterren produceren,
terwijl oudere sterrenhopen langzaam door ons melkwegstelsel zwermen.
En de Melkweg is slechts één van de ontelbare sterrenstelsels in het universum,
dat sinds de oerknal, bijna 14 miljard jaar geleden, aan het uitdijen is.
ESO heeft de afgelopen 50 jaar meegeholpen onze plek in het heelal te ontdekken.
Door naar boven te kijken, hebben we ook onze eigen oorsprong ontdekt.
We zijn een onderdeel van een groot kosmisch verhaal. Zonder sterren, zouden wij er niet zijn.
Het universum begon met waterstof en helium, de twee lichtste elementen.
Maar sterren zijn kerncentrales, waarin lichte elementen worden omgezet in zwaardere.
En supernova's, zoals 1987A
voeden het universum met de producten van deze stellaire alchemie.
Toen het zonnestelsel werd gevormd, zo'n 4,6 miljard jaar geleden,
Bevatte het sporen van deze zwaardere elementen.
Metalen en silicaten, maar ook koolstof en zuurstof.
De koolstof in onze spieren, het ijzer in ons bloed en de calcium in onze botten
zijn allemaal gemaakt in een eerdere generatie sterren.
Jij en ik zijn letterlijk 'made in heaven'.
Maar antwoorden werpen weer nieuwe vragen op.
Hoe meer we te weten komen, des te groter wordt het mysterie.
Wat is de oorsprong en het uiteindelijke lot van sterrenstelsels?
Zijn er andere zonnestelsels in het heelal, en kan daar (buitenaards) leven zijn?
En wat voedt zich in het donkere centrum van onze Melkweg?
Astronomen hadden duidelijk behoefte aan krachtiger telescopen.
En ESO voorzag hen van revolutionair nieuw gereedschap.
Dit was Dr J, met een speciale aflevering van de ESOcast!
Graag tot de volgende keer, voor een nieuw kosmisch avontuur.
ESOcast wordt geproduceerd door ESO,
de Europese Zuidelijke Sterrenwacht.
ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht,
is de vooraanstaande intergouvernementele organisatie voor wetenschap en technologie binnen de sterrenkunde.
ESO ontwerpt, bouwt en beheert 's werelds meest geavanceerde telescopen op de grond.
Transcriptie door ESO; vertaling door Marieke Baan
Nu je kennis hebt gemaakt met ESO,
kun je koers zetten naar de ruimte met Hubble.
De Hubblecast belicht de laatste ontdekkingen
van 's werelds meest erkende en geprezen ruimtetelescoop,
De NASA/ESA Hubble Ruimtelesecoop.