Tip:
Highlight text to annotate it
X
Dit is de ESOcast!
Geavanceerde wetenschap en een kijkje achter de schermen bij ESO,
de Europese Zuidelijke Sterrenwacht,
op zoek naar de uiterste grenzen met Dr Joe Liske, alias Dr J.
Hallo en welkom bij deze speciale aflevering van ESOcast.
In de aanloop naar ESO's 50ste verjaardag in oktober 2012
laten we acht bijzondere hoogtepunten zien.
Een overzicht van 50 jaar onderzoek van de zuidelijke sterrenhemel.
Sterlicht op de korrel
Al een halve eeuw
presenteert de Europese Zuidelijke Sterrenwacht de pracht van het universum.
Sterlicht regent op de aarde.
Gigantische telescopen vangen de kosmische lichtdeeltjes,
en voeden daarmee de state-of-the-art camera's en spectrografen.
De tegenwoordige astronomische afbeeldingen zijn heel anders dan die uit de jaren '60.
Toen ESO begon, in 1962,
gebruikten astronomen grote fotografische platen.
Niet erg gevoelig, niet precies en moeilijk te hanteren.
Wat een verschil maken de huidige elektronische detectoren!
Ze vangen vrijwel elk foton op.
De afbeeldingen zijn direct beschikbaar.
En, het allerbelangrijkste,
ze kunnen worden verwerkt en geanalyseerd door computer-software.
Astronomie is een digitale wetenschap geworden.
ESO-telescopen gebruiken enkele van de grootste
en meest gevoelige detectoren ter wereld.
De VISTA-camera heeft er 16, met in totaal 67 miljoen pixels.
Dit enorme instrument vangt infrarood licht van kosmische stofwolken,
pasgeboren sterren
en verre melkwegstelsels.
Vloeibaar helium houdt de detectoren gekoeld op -269 graden.
VISTA inventariseert de zuidelijke sterrenhemel,
zoals een ontdekkingsreiziger een onbekend continent in kaart brengt.
De VLT Survey Telescope is een andere ontdekkingsmachine,
maar deze werkt op zichtbare golflengten.
Zijn camera, OmegaCAM, is nog groter.
32 CCD's werken samen om spectaculaire afbeeldingen te produceren
met een duizelingwekkend aantal van 268 miljoen pixels.
Het blikveld is een vierkante graad
--- vier keer zo groot als de volle maan.
OmegaCAM genereert iedere nacht 50 Gigabytes aan data.
Het zijn wel beeldschone Gigabytes.
Survey-telescopen als VISTA en VST
struinen de hemel ook af op zoek naar zeldzame en interessante objecten.
Astronomen gebruiken vervolgens de pure kracht van de VLT
om deze objecten in verfijnd detail te bestuderen.
Elke van de vier telescopen van de VLT
heeft zijn eigen unieke verzameling instrumenten,
elke met zijn eigen speciale kracht.
Zonder deze instrumenten, zou ESO's grote oog op de hemel feitelijk blind zijn.
Ze hebben fantasierijke namen als ISAAC, FLAMES, HAWK-I en SINFONI.
Reusachtige high-tech-machines, elk ter grootte van een kleine auto.
Hun doel:
kosmische fotonen registreren en er zo veel mogelijk informatie uit halen.
Al deze instrumenten zijn uniek, maar sommige zijn iets specialer dan andere.
NACO bijvoorbeeld, en SINFONI, maken gebruik van de adaptieve optiek van de VLT.
Lasers produceren nep-sterren
die astronomen helpen te corrigeren voor atmosferische verstoringen.
NACO's afbeeldingen zijn even scherp als opnames van buiten de atmosfeer.
En dan zijn er ook nog MIDI en AMBER. Twee interferometrie-instrumenten.
Hier worden lichtgolven van twee of meer telescopen samengebracht,
alsof ze opgevangen zijn door een enkele, gigantische spiegel.
Het resultaat:
de scherpste blik die je je kunt voorstellen.
Maar sterrenkunde draait niet alleen om foto's maken.
Als je de details wilt ontdekken,
moet je het sterlicht uiteenrafelen en de samenstelling ervan bestuderen.
Spectroscopie is een van de krachtigste gereedschappen van de sterrenkunde.
Geen wonder dat ESO prat gaat op enkele van 's werelds meest geavanceerde spectrografen,
zoals de krachtige X-shooter.
Afbeeldingen dragen meer schoonheid, maar spectra onthullen meer informatie.
Compositie.
Bewegingen.
Leeftijden.
De atmosferen van exoplaneten, die rond verre sterren draaien.
Of pasgeboren sterrenstelsels aan de 'rand' van het zichtbare heelal.
Zonder spectroscopie zouden we slechts onderzoekers zijn die naar een prachtig landschap staren.
Met spectroscopie,
leren we over de topgrafie, de geologie, de evolutie en de samenstelling.
En er is nog iets.
Ondanks zijn serene schoonheid is het heelal een gewelddadige plek.
's Nachts knalt en ontploft er van alles,
en astronomen willen alles registreren.
Zware sterren eindigen hun leven in titanische supernova-explosies.
Sommige kosmische ontploffingen zijn zo zwaar
dat ze soms korte tijd hun sterrenstelsel overstralen,
en de intergalactische ruimte vullen met onzichtbare gammastralen.
Kleine robotische telescopen reageren automatisch op waarschuwingen van satellieten.
Binnen luttele seconden draaien ze in de juiste richting om de nagloeiers van deze explosies te bestuderen.
Andere robotische telescopen concentreren zich op minder dramatische gebeurtenissen,
zoals verre planeten, die voor hun moederster langs bewegen.
De komsos is constant in beweging.
ESO probeert geen enkele hartslag te missen.
Kosmologie is de wetenschap van het universum als geheel.
Zijn structuur, evolutie en oorsprong.
Hier is het opvangen van zo veel mogelijk licht essentieel.
Deze sterrenstelsels staan zo ver weg, dat slechts een handvol fotonen de aarde bereiken.
Maar deze fotonen bevatten boodschappen over ons kosmische verleden.
Ze hebben miljarden jaren gereisd.
Ze schilderen een beeld van de eerste dagen van ons heelal.
Daarom zijn grote telescopen en gevoelige ontvangers zo belangrijk.
In de afgelopen 50 jaar,
hebben ESO-telescopen enkele van de verste sterrenstelsels en quasars ontdekt
en waargenomen.
Ze hebben zelfs bijgedragen aan het onthullen van de verdeling van donkere materie,
die nog steeds een raadsel is.
Wie weet wat de volgende 50 jaar zal brengen?
Dit was Dr J, met een speciale aflevering van de ESOcast!
Graag tot de volgende keer, voor een nieuw kosmisch avontuur.
ESOcast wordt geproduceerd door ESO,
de Europese Zuidelijke Sterrenwacht.
ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht,
s de vooraanstaande intergouvernementele organisatie voor wetenschap en technologie binnen de sterrenkunde.
Van zowel aardse als ruimte-observatoria, is ESO het meest productieve observatorium ter wereld.
Transcriptie door ESO; vertaling door Marieke Baan