Tip:
Highlight text to annotate it
X
Dit is de ESOcast!
Geavanceerde wetenschap en een kijkje achter de schermen bij ESO,
de Europese Zuidelijke Sterrenwacht,
op zoek naar de uiterste grenzen met Dr Joe Liske, alias Dr J.
Hallo en welkom bij deze speciale aflevering van ESOcast.
In de aanloop naar ESO's 50ste verjaardag in oktober 2012
Laten we acht bijzondere hoogtepunten zien.
Een overzicht van 50 jaar onderzoek van de zuidelijke sterrenhemel.
Anders kijken
Prachtige muziek, hè?
Maar stel je voor dat je slechthorend bent.
En dat je de lage frequenties niet kunt horen?
Of de hoge frequenties?
Astronomen bevonden zich in een vergelijkbare situatie
Het menselijk oog is alleen gevoelig voor een klein deel van alle straling uit het heelal.
We kunnen geen licht zien op een kortere golflengte dan violette golven,
of langere dan rode golven.
We kunnen gewoon niet de hele kosmische symfonie ontvangen.
Infrarood, of warmtestraling, werd ontdekt door William Herschel, in 1800.
In een donkere kamer, je kunt me niet zien.
Maar zet je infraroodbril op, en je kunt mijn lichaamswarmte 'zien'.
Op die manier onthullen infrarood-telescopen kosmische objecten die te koud zijn om zichtbaar licht uit te stralen,
zoals donkere wolken van gas en stof waarin sterren en planeten worden geboren.
Al decennia lang,
willen ESO-astronomen het heelal graag onderzoeken
op infrarood-golflengten.
Maar de eerste ontvangers waren klein en daardoor weinig efficiënt.
Ze gaven een vertroebeld beeld van de infrarood-hemel.
De huidige infrarood-camera's zijn enorm en krachtig.
Ze worden gekoeld tot zeer lage temperaturen om hun gevoeligheid te verbeteren.
En ESO's Very Large Telescope is ontworpen om goed gebruik te maken van deze camera's.
Sommige technologische snufjes, zoals interferometrie, werken zelfs alleen in het infrarood.
We hebben onze blik verruimd, en het universum in een nieuw licht geplaatst.
De donkere bobbel is een wolk van kosmisch stof. Hij bedekt de sterren op de achtergrond.
Maar in het infrarood kunnen we dwars door het stof heen kijken.
En hier is de Orionnevel, een stellaire kraamkamer.
De meeste pasgeboren sterren worden verborgen door stofwolken.
En opnieuw schiet infrarood te hulp. Het onthult sterren die worden gevormd!
Aan het eind van hun leven blazen sterren gasbellen uit.
Kosmische pronkstukken in zichtbaar licht
--- maar het infrarood-beeld laat veel meer detail zien.
Vergeet ook niet de sterren en gaswolken
die worden opgeslokt door het gigantische zwarte gat in het hart van de Melkweg.
Zonder infrarood-camera's zouden we die nooit kunnen zien.
In andere sterrenstelsels
hebben infrarood-onderzoeken laten zien wat de verdeling van zon-achtige sterren is.
De verste sterrenstelsels kunnen alleen worden bestudeerd in het infrarood.
Hun licht is verschoven naar deze lange golflengten
door de uitdijing van het heelal.
Dicht bij Paranal is een kleine bergpiek met een enkel gebouw op de top.
In dat gebouw staat de 4,1-meter VISTA-telescoop.
Hij is gebouwd in het Verenigd Koninkrijk, ESO's tiende lidstaat.
Op dit moment kijkt VISTA alleen in het infrarood.
Hij gebruikt een reusachtige camera, die meer weegt dan een pickup truck.
En ja, VISTA biedt niet eerder getoonde blikken op het infrarode heelal.
ESO doet optische sterrenkunde, sinds zijn oprichting, 50 jaar geleden.
En infrarood-sterrenkunde sinds zo'n 30 jaar.
Maar de kosmische symfonie heeft meer registers.
Op 5000 meter boven de zeespiegel, hoog in de Chileense Andes,
ligt de Chajnantor hoogvlakte.
Astronomie gaat niet naar nog grotere hoogte.
Chajnantor is de thuisbasis van ALMA
-- de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array.
ALMA wordt nu gebouwd.
Op een plek die zo onaangenaam is dat zelfs ademhalen er moeilijk is!
Met slechts tien van de 66 ontvangers op hun plaats,
deed ALMA zijn eerste waarnemingen in het najaar van 2011.
Millimeter-golven uit de ruimte. Om die te observeren, moet het hoog en droog zijn.
Chajnantor is een van de beste plekken ter wereld hiervoor.
Wolken van koud gas en donker stof worden zichtbaar in twee botsende sterrenstelsels.
Dit is niet de plek waar sterren worden geboren, maar waar ze worden verwekt.
En deze spiraliserende golven in de uitstoot van een stervende ster
--- kunnen die van een planeet afkomstig zijn?
Door de manier waarop we kijken te veranderen,
komen we meer te weten over het ontstaan van planeten, sterren en melkwegstelsels.
In de hele symphonie van de kosmos.
Dit was Dr J, met een speciale aflevering van de ESOcast!
Graag tot de volgende keer, voor een nieuw kosmisch avontuur.
ESOcast wordt geproduceerd door ESO,
de Europese Zuidelijke Sterrenwacht.
ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht,
is de vooraanstaande intergouvernementele organisatie voor wetenschap en technologie binnen de sterrenkunde.
ESO ontwerpt, bouwt en beheert 's werelds meest geavanceerde telescopen op de grond.
Transcriptie door ESO; vertaling door Marieke Baan